اهمیت نشانه‌گذاری در سینمای مستند/ «پل آزادی» یک حماسه است

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، همزمان با هفته دفاع مقدس، مستند پل آزادی در موزه سینما نمایش داده شد و پس از آن جلسه نقد و بررسی با حضور مهدی مدنی کارگردان اثر، محمد داوودی فیلمبردار پیشکسوت و تهیه‌کننده و مهرداد فراهانی پژوهشگر سینمای مستند برگزار شد.

مدنی در این جلسه درباره روند تولید این مستند گفت: ما شاهد جنگ بوده‌ایم و می‌دانیم اتفاق بسیار وحشتناکی است. اینکه به مخاطبان نشان دهیم اتفاقاتی که در خرمشهر رخ داد، بسیار غیر انسانی بود کاری است که ما فیلمسازان باید انجام بدهیم.

وی ادامه داد: وقتی با شرایط امروز به این فیلم‌ نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که یک شهر چقدر مظلومانه مورد حمله قرار گرفت. در خرمشهر تعدادی جوان پای کار آمدند و از سرزمین و شهر خود دفاع کردند و با هرچیزی که در توانشان بود، مقابل ارتش عراق ایستادند تا زمانی که پلی ساخته شد و از همه جای سرزمین دورهم جمع شدند و این شهر را از دشمن پس گرفتند.

نشانه‌گذاری در فیلم مستند مهم است

این کارگردان پیشکسوت افزود: من حضور فیزیکی در کنار فیلمبرداران نداشتم و آن‌ها براساس ذهنیت خودشان زاویه دوربین و موارد مختلف را انتخاب می‌کردند. مسلما فیلمبرداری در آن شرایط بسیار مشکل است اما من به آن‌ها اطمینان داشتم.

مدنی با بیان اینکه نشانه‌گذاری در فیلم‌ مستند بسیار مهم است، بیان داشت: در فیلم پل آزادی برای مخاطبان به نوعی روزشمار تاریخی قرار دادیم. دو فیلمبردار اصلی این کار افراد خوش‌فکری بودند و برای من محتوای بسیار خوبی آماده کردند، اگر این عزیزان نبودند مستند پل آزادی ساخته نمی‌شد.

کامکار برای موسیقی یک ریال نگرفت

وی در ادامه گفت: ما روزها و ساعت‌های زیادی با تدوینگر مستند فقط راش‌ها تماشا می‌کردیم تا بتوانیم از میان آن‌ها صحنه‌هایی را انتخاب کنیم. این موضوع را به جرات می‌گویم که من به عنوان کارگردان به عمد هیچ صحنه‌ای را حذف یا اضافه نکردم و آنچه شما تماشا کردید، تنها ذهنیت من بود.

مدنی درباره موسیقی نیز گفت: در آن روزها همه در شرایط سختی قرار داشتند و صداوسیما گزارش‌هایی منتشر می‌کرد که خسته‌کننده شده بود. درنتیجه ما تصمیم گرفتیم در فیلم به جای نریشن از موسیقی استفاده کنیم. آقای کامکار و خانواده‌شان به تازگی از سنندج به تهران آمده بودند. زمانی که فیلم را تماشا کردند بدون مقدمه گفتند که من تمام کارهای موسیقی این مستند را انجام می‌دهم و یک ریال هم دستمزد دریافت نکرد. کار درباره جنگ ویژگی‌های خاص خودش را دارد و ممکن است که کمی خسته‌کننده شود و موسیقی می‌تواند از این اتفاق جلوگیری کند.

در بخش دیگری از این مراسم، مدنی تصریح کرد: من در جبهه حضور داشتم و دیدم که از هر کجای ایران افراد به جبهه می‌آمدند. این موضوع خط اصلی مستند من بود و فکر می‌کنم با صحنه‌هایی که در این فیلم روایت شد، این رویکرد به مخاطبان منتقل شد که تمام مردم ایران درگیر این جنگ و مقاومت بودند. هرکسی در حد توان خود هرکاری می‌توانست انجام می‌داد؛ حتی در حد آوردن یخ برای رزمندگان.

تدوین فیلم دو سال طول کشید

داوودی با بیان اینکه حدود دو سال مشغول تدوین و صداگذاری اثر بودند، گفت: اتفاق مثبتی در سازمان رخ داد و یک مجموعه‌ای از نیروها و گروه‌ها با هماهنگی‌هایی که انجام شد در تیپ‌ها مختلف تقسیم شدند. فکر می‌کنم‌ هنوز هم برخی از این صداهای ضبط شده در آرشیو تلویزیون موجود باشند اما این آثار دسته بندی و سازماندهی نشده‌اند. این عملیات پس از دو عملیات موفق انجام شد و تقریبا حس امیدواری در دل همه وجود داشت.

وی خاطرنشان کرد: محتوای بسیار خوبی برای ساخت فیلم در اختیار آقای مدنی قرار داشت و ایشان هم هوشمندانه با صداگذاری و موسیقی خوب این اثر را خلق کردند.

این فیلمبردار با بیان اینکه دوره ۴۴ روزه مقاومت اول مردم خرمشهر بسیار مهم است، بیان داشت: روزهای ابتدایی همه به این نتیجه رسیده بودند که خرمشهر را نمی‌توان نگه داشت زیرا با یک لشکر جلوی سه لشکر عراقی ایستادن، بسیار کار دشواری بود. برای من جای تعجب است که چرا برخی این اتفاقات را روایت نمی‌کنند. به عقیده من آزاد کردن خرمشهر چیزی مانند معجزه بود.

وی ادامه داد: در خرمشهر حدود ۱۹ هزار اسیر عراقی داشتیم درحالی که با ۳ هزار نفر عملیات آزادسازی خرمشهر انجام شده بود و درنهایت باید بگویم که به نظرم من این مستند، حس غرور و خوشحالی مردم در آن زمان را منتقل می کند.

داوودی ادامه داد: جنگ اتفاق وحشتناکی است و حتی نظامی‌های ما هم دوست ندارند در شرایط جنگ قرار بگیرند. بسیاری از فرماندهان جنگ ما خودشان تحصیل‌کرده دانشگاه و آدم‌هایی غیرنظامی بودند اما به ضرورت وقوع جنگ پای کار آمدند. این افراد لحظه به لحظه کل منطقه، از رودخانه تا جاده آسفالت را بررسی می‌کردند.

وی افزود: تحقیقاتی درباره شروع جنگ در ایران انجام شده و کتاب‌های مختلفی نیز در این زمینه چاپ شده است و هرکدام دیدگاه‌هایی دارند اما چیزی که مسلم است این است که نگاه صدام این بود که ما در موضع ضعف قرار داریم و می‌تواند به راحتی به ایران حمله کند.

«پل آزادی» یک حماسه کامل است

فراهانی پژوهشگر سینمای مستند نیز درباره شاخصه‌های اصلی این مستند بیان داشت: من پل آزادی را یک مستند حماسی می‌دانم. نه تنها در ساخت و پرداخت اثر بلکه در فرامتن اثر هم این نوع حماسه مشاهده می‌شود. همانطور که تمام ایران دست به دست هم دادند تا خرمشهر آزاد شود، در پشت صحنه این اثر نیز تمام افراد تلاش کردند تا اثر ساخته شود.

این پژوهشگر ادامه داد: دو فیلم از آقای مدنی دیده ام؛ یکی به نام جریان مظفر که داستان جوانی در خرمشهر است که از بسیجیان و نیروها عکس می‌گیرد. فیلم دیگر به نام محمود نورانی که اپراتور بی‌سیم است. اما در مستند حماسی پل آزادی ما با فرد طرف نیستیم بلکه با انبوهی از آدم‌ها مواجه هستیم. این نوع فیلم من را یاد الگوی فیلم‌های شوروی می‌اندازد. به عقیده من اولین شاخصه این اثر این است که یک حماسه کامل است.

وی خاطرنشان کرد: مهدی مدنی و محمد داوودی با ساخت این فیلم جزو ستون‌های تاریخ و فرهنگ ما هستند. ای کاش این‌ مستند هم ترمیم و نگه‌داری شود زیرا این‌ها اسناد تاریخی ما هستند.

فراهانی با اشاره به توجه کارگردان پل آزادی به فرم گفت: در بحبوحه شرایط سخت جنگ، آقای مدنی در این مستند به فرم هم توجه داشته اند. در این اثر نریشن اول شخص و مصاحبه نداریم بلکه موسیقی بسیار تاثیرگذار است. ما در تیتراژ اثر عنوان نویسنده موسیقی را مشاهده می‌کنیم که بسیار جالب است زیرا موسیقی عملا قصه فیلم را جلو می‌برد.

فراهانی بیان داشت: این فیلم سال ۶۱ ساخته شده در حالی که در چند سال پیش از آن اولویت با گفتار در مستند بوده است. در چنین شرایطی ساخت فیلم بدون گفتار حرکت آوانگاردی محسوب می‌شود. در ادامه این برنامه یکی از حاضران درباره حس خوبی که این مستند به مخاطبان منتقل می‌کند و حضور افراد از نقاط مختلف ایران برای آزادسازی خرمشهر صحبت کرد.

احساس کردم فردوسی دوربین به دست گرفته

در ادامه فخرالدین سیدی نیز بیان داشت: من با دیدن این فیلم یاد شاهنامه فردوسی افتادم و احساس کردم ابوالقاسم فردوسی دوربین را دست گرفته و برای ما این صحنه‌ها را روایت می‌کند. پل آزادی درواقع مانند یک شعر حماسی بود.

در این برنامه مستندسازانی همچون: ابراهیم مختاری، سعید رشتیان، ارد زند، آرد عطارپور، فخرالدین سیدی، کیوان کیانی، پروین ثقة الاسلام، حمید جعفری و …‌. حضور داشتند.