اساتید و صاحب‌نظران در نشست علمی همایش «سواد فضای مجازی» چه گفتند؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی آباجان به نقل از ایرنا، در سومین نشست علمی ششمین همایش سواد فضای مجازی، که روز دوشنبه – ۱۹ شهریور- از ساعت ۱۴:۴۰ در محل خبرگزاری جمهوری اسلامی برگزار و به صورت زنده از سایت آباجان به نقل از ایرنا پخش شد، سعید پورابوالقاسم رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره ظرفیت‌های گسترش فرهنگ و هنر در عصر هوش مصنوعی، داود نعمتی انارکی عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما با موضوع کارکردهای فضای مجازی در عرصه گسترش فرهنگ و هنر، مهناز رونقی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی درباره چیستی فرهنگ و بازاندیشی سیاستگذاری رسانه‌ای در فضای مجازی با رویکرد انتقادی، امیدعلی مسعودی استاد تمام ارتباطات و رسانه دانشگاه سوره با موضوع ظرفیت‌های فضای مجازی برای توسعه فرهنگ ایرانی اسلامی و حمیدرضا حسینی‌دانا رئیس اندیشکده راهبردی رسانه‌ها و فضای مجازی به عنوان دبیر جلسه سخنرانی کردند.

این همایش با محوریت سواد فضای مجازی و فرهنگ در عصر هوش مصنوعی با همکاری دانشگاه‌های ارتباطات و رسانه کشور برگزار شد و محورهای مورد نظر آن در یازده سرفصل توسط هیات علمی همایش و با تایید نهایی سیدمحسن بنی‌هاشمی دبیر علمی همایش تعیین شده است.

از جمله این محورها می‌توان به ساختارها و تکنیک‌های آموزش سواد فضای مجازی در عصر هوش مصنوعی، ظرفیت های فرهنگ و هنر در عصر فضای مجازی و هوش مصنوعی، کودکان و نوجوانان و هوش مصنوعی اشاره کرد.

فضای مجازی نیازمند آسیب‌شناسی و فرهنگ‌سازی است

سعید پورابوالقاسم رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این نشست درباره ظرفیت‌های گسترش فرهنگ و هنر در عصر هوش مصنوع در این باره که در فضای مجازی به دنبال توسعه کدام ابعاد هستیم و با چه تعریفی می خواهیم فرهنگ و هنر را توسعه دهیم و این که شکل جدیدی از توسعه فرهنگی است؟ اظهار داشت: باید طیف فرهنگ و هنر و همه کارهایی که در این حوزه انجام می شود را با هم دید؛ همه تلاش می‌کنند که یک نوع فرهنگ‌سازی و اتفاق مهمی را ایجاد کنند تا به جامعه خود تعالی ببخشند؛ کشور ما هم مستثنی نیست.

رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: در حوزه فضای مجازی اتفاق های زیادی افتاده است. از جریان سازی در فضای مجازی بر اساس رویدادها تا همایش های مختلف یک نوع نگاه جدید ایجاد شده که مخاطب بتواند بهره برداری مطلوب داشته باشد.

وی افزود:‌ اینفلوئنسرها در عرصه فضای مجازی و شبگکه اجتماعی پیشتاز هستند، البته در بعد آسیب‌ها می‌توانیم در قالب فرهنگ‌سازی آسیب‌های این حوزه را بتوانیم شناسایی کنیم تا بتوانیم از آن به عنوان فرصت و به خوبی استفاده کنیم.

۱۰ مهر؛ نشست فعالان مجازی

پورابوالقاسم درباره هوش مصنوعی گفت: مرکز توسعه فرهنگ و هنر متولی فضای مجازی در حوزه فرهنگ است، در این چارچوب با تلاش کامل حامی حوزه فرهنگ است و کمک می کند قوانین و مقررات و تنظیم‌گر به نحو مطلوب انجام شود.از اتفاق هایی که در این حوزه شکل می گیرد و همگی در قالب فضای مجازی است تلاش برای فرهنگ سازی و وضع قوانین و مقررات است.

رئیس مرکز توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: یکی از اتفاقات مهم برگزاری همایش سواد رسانه‌ای است؛ این همایش و نشست فعالان ۱۰ مهر ماه برگزار می شود و از همه دوستان دعوت می‌کنیم حضور پیدا کنند که اتفاق مهمی را رقم زده شود.

پورابوالقاسم گفت: اکنون تقریبا همه افراد جامعه می دانند هوش مصنوعی چیست و به مخاطرات آن آگاه هستند و به همین سبب در این حوزه هم ورود کردیم. اگر نتوانیم فرهنگ سازی را شروع کنیم، نمی‌توانیم بهره برداری درستی داشته باشیم و از اکنون باید به فکر آن باشیم و اهداف را پیش ببریم.

مردم در فضای مجازی ویژگی‌های فرهنگی جامعه را در معرض دید قرار می‌دهند

داود نعمتی انارکی عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما هم در این نشست درباره اینکه چه فرهنگ هایی را باید خلق کنیم و امتداد دهیم یا با واسطه فناوری ها و تغییر باورها در نسل های جوان را شاهدیم با چه ابعادی می توانیم توسعه دهیم؟ گفت: هر جامعه‌ای برای خود فرهنگ خاصی دارد و از خرده‌فرهنگ‌های مختلفی تشکیل شده است و از شاخص‌ها و مولفه‌هایی برخوردار است.
وی افزود: اینکه «فضای مجازی ظرفیتی برای ما ایجاد می کند که به واسطه آن فرهنگ و مولفه های فرهنگی را وسیع تر از جامعه در معرض دید دیگران قرار دهیم» یک بحث است، اما بحث دیگر این است که «فضای مجازی یک فرهنگ خاصی را برای کاربر به وجود بیاورد».

نعمتی انارکی اظهار داشت: در نشست امروز به این نکته اشاره خواهیم کرد که به چه صورت می‌توانیم از فضای مجازی استفاده کنیم و به چه شکل می توانیم از شاخص های فرهنگی و ظرفیت های فضای مجازی بهره بگیریم، انتشار دهیم و در اختیار همه قرار دهیم.

عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما با بیان اینکه فرهنگ ریشه در تاریخ هر سرزمینی دارد، گفت: این که چقدر توانستیم از فضای مجازی بهره بگیریم و مولفه‌ها و شاخص های فرهنگی خودمان را از طریق فضای مجازی منتشر کنیم، موضوع قابل تامل و بررسی است.

مردم بهتر از سازمان‌های فرهنگی در فضای مجازی عمل کردند

انارکی گفت: مردم و افراد جامعه و گروه‌های مختلف به شکل‌های گوناگون با حضور در فضای مجازی سعی می‌کنند و سعی کرده اند ویژگی های فرهنگی خود و جامعه را در معرض دید همه قرار دهند. قوام بخشی از مولفه‌ها و شاخص های فرهنگی در دنیای عمومی این است که چقدر به نحو مطلوب از این فضا استفاده واین شاخص های فرهنگی را منتشرکنیم.

وی بیان کرد: بخش دوم سازمان‌ها و نهادهای متولی امر فرهنگ و هنر هستند که تا چه اندازه توانستند در این زمینه نقش آفرینی کنند، البته مردم خیلی بهتر از نهادها و سازمان‌های فرهنگی متولی توانسته‌اند در فضای مجازی شاخص‌های فرهنگی و سبک زندگی خود را معرفی کنند و در معرض دید دیگران قرار دهند.

نعمتی انارکی گفت: این که ما به چه صورت عناصر فرهنگی خودمان و فرهنگ خودمان را که دربرگیرنده خیلی مولفه‌ها، آداب و سنن و رفتارهاست به چه صورتی از ظرفیت‌هایش در فضای مجازی استفاده، بازنشر و به دیگران معرفی کنیم، باعث می‌شود ما فقط دریافت کننده خیلی از مولفه های فرهنگی دیگران نباشیم.

عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما ادامه داد: ما خورده‌فرهنگ‌های متعددی داریم که با بهره‌گیری از فضای مجازی توانستند خود را عرضه کنند و از روش‌های مجازی با خیلی از عناصر فرهنگی دیگر افراد آشنایی بیابیم و این شناخت از طریق فضای مجازی به دست آمده است.

نعمتی انارکی افزود: ما عناصر را می بینیم و لمس می کنیم و جزو ویژگی‌های جامعه ماست و وقتی می‌خواهد در فضای مجازی مطرح شود و در اختیار دیگران قرار بگیرد نباید با دخل و تصرف این کار انجام شود زیرا به شدت آسیب می زند.

وی ادامه داد: ما یک سری عناصر فرهنگی داشتیم که بنا به دلایلی خواستیم به آنها دست ببریم، جامعه آن را پس زده است. برای بازنمایی آنچه هست به اصطلاح می گویم با هم بودگی که بسیاری از کارشناسان به شکل دیگری مطرح می کنند. یعنی از ظرفیت‌های فضای مجازی استفاده و به دیگران عینا ارائه دهیم.

دست بردن در فرهنگ آن را تضعیف می‌کند

عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما خاطرنشان کرد: فرهنگ «شب چهارشنبه آخر سال» که از آن به عنوان فرهنگ چهارشنبه سوری و به عنوان مولفه فرهنگی در جامعه است چگونه برخورد کردیم و اکنون به چه وضعیتی درآمد. آنچه می خواستیم با آنچه به شکل ظاهری در جامعه وجود داشت متفاوت بود و به همین سبب جامعه آنچه ما مطرح می‌کنیم را پس می زند. وقتی مشخصه های فرهنگی خودمان را به وسیله فضای مجازی مطرح می کنیم آن را تقویت و اگر دست به آن ببریم دچار ضعف فرهنگی می شویم.

نعمتی انارکی در مورد هوش مصنوعی هم گفت: با آمدن هوش مصنوعی تغییرات گسترده ای در جامعه رخ داده است. هوش مصنوعی ابزاری است که بشر به وجود آورده و به نوعی می شود آن را کنترل کرد. هوش مصنوعی بر مبنای اطلاعاتی که دارد به ما داده می دهد. در زمان حاضر در حدی که به اندازه نبوغی انسان دارد و خلاقیت هایی که به ذهن انسان می رسد، نیست؛ نباید خلاقیت خود را در اختیار ابزارهایی مانند هوش مصنوعی قرار ندهیم.

ضرورت پیوند قوی میان فرهنگ و هنر و فضای مجازی

نعمتی انارکی در ادامه درباره توسعه فرهنگ و هنر در فضای مجازی و این که چه مسیری را دنبال کنیم و چه کاری باید مردم انجام دهند تا باعث اعتلای بیشتر فرهنگ و هنر شود؟ گفت: گروه‌های مختلف و اصناف باید مولفه‌های خاص فرهنگی و سطح زندگی خود را انتشار دهند. در این حوزه ضعیف عمل کردیم. خیلی از مولفه های فرهنگی ما که به حاشیه رانده می شود، از آن طرف مولفه هایی وارد فرهنگ ما شده که اصلا جزو فرهنگ ما نبوده به این دلیل است که خیلی از مولفه های فرهنگی را از طریق رسانه و فضای مجازی بتوانیم بازنشر کنیم.

عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما افزود: مسئولان و متولیان فرهنگ و هنر باید وارد عرصه فضای مجازی شوند؛ فرهنگ موسیقی و موسیقی‌های محلی را چگونه توانستیم از طریق فضای مجازی توانستیم به جامعه خود نشان دهیم و بازنشر کنیم. این که مردم عادی این مساله را به عهده گرفته اند و ممکن است به شکل درست انتشار دهند اما این را یک فرصت می دانم که مردم موسیقی و هنر خود را بازنشر می دهند می تواند باارزش باشد و این فرصت را فضای مجازی در اختیار ما می گذارد.

وی اظهار داشت: باید یک پیوند قوی و قدرتمند بین فرهنگ و هنر و فضای مجازی رقم بخورد. در این صورت خیلی از شاخص‌های فرهنگی خود را می توانیم در عرصه جهانی حتی مطرح و حتی به رفتارهایی در عرصه جهانی تبدیل کنیم و نقش خود را به خوبی ایفا کنیم.

فرهیختگان در فضای مجازی باید فعالیت تخصصی داشته باشند

مهناز رونقی عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، درباره با موضوع «چیستی فرهنگ و بازاندیشی سیاستگذاری رسانه‌ای در فضای مجازی با رویکرد انتقادی» اظهار داشت: قشر فرهیخته باید وارد فضای مجازی شوند و به اندیشه ورزی کمک کنند، تا زمانی که فرهیختگان در فضای مجازی خیلی جدی فعالیت تخصصی نکنند، فضا برای افراد دیگران که توهم دانایی دارند باز است و آنها هر چیزی را ارائه می‌دهند.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی با تاکید بر این که هوش مصنوعی و فناوری نوین در ماهیت چیزی تغییر ایجاد نمی‌کند توضیح داد: وقتی از هنر و هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم، ماهیت هنر تغییر نمی‌کند و تغییر در فرم است؛ ما دربست خودمان را در اختیار فناوری قرار می‌دهیم و این فناوری می‌تواند اندیشه ما را هم در سیطره خودش قرار بدهد. در حالی که ابزار در اختیار هنرمند است تا وسیله بیان تغییر کند.

وی افزود: هنرمند در خلوت خودش محصول هنری خلق می‌کند. خیلی وقت‌ها شیطنت‌هایِ جهان نو حواس را پرت می‌کند. در خلاقیت یک آنی وجود که «آن هنری» نام دارد. این «آن هنری» در کار ماشین وجود ندارد.

رونقی با تاکید بر اینکه ما باید بر ابزار سوار شویم و نه ابزار بر ما عنوان کرد: فرهنگ مقوله بسیار بنیادین و اصلی است که باید به آن عمیق نگاه شود. در خیلی فضای مجازی به خرده فرهنگ‌ها موارد کمک می‌کند.

جهان جدید جهان خرده فرهنگ‌هاست

استاد ارتباطات با تاکید بر این که برای سیاستگذاری خیلی باید حساس فکر کرد، گفت: فرهنگ بالنده است و رشد می‌کند. باید بتوانیم فرهنگ خودمان را بشناسانیم. جهان جدید جهان خرده فرهنگ‌هاست. به جای قوانین بازدارنده برای قشر جوان در آن فضا باید برای شناساندن فرهنگ خودمان از مراجع فکری کمک بگیریم تا نسل جوان به سمت فرهنگ غیر نروند.

وی با طرح این سوال که چقدر در فضای مجازی این‌ها را می شناسانیم؟ افزود: وقتی از تمدن غنی صحبت می کنیم، سیاستگذاری باید به سمت معرفی فرهنگ خودمان باشد.

فضای مجازی کشور راهبرد ندارد

امیدعلی مسعودی در این نشست به موضوع ظرفیت‌های فضای مجازی برای توسعه فرهنگ ایرانی اسلامی پرداخت و گفت: فضای مجازی نه خوب است و نه بد، البته خنثی هم نیست. در چنین فضایی نظارت حکمرانی‌ها کمتر می‌شود و سلسله مراتب وجود ندارد. فناوری فضای مجازی و هوش مصنوعی و اینترنت اشیا کمک می‌کند که ما به نمونه‌ای از حکومت مردم بر مردم برسیم.

وی با تاکید بر اینکه از همان ابتدای شکل‌گیری یک فرهنگ خاص بر فضای مجازی حاکم شده است، گفت: ما با دو نوع فرهنگ روبه‌رو هستیم. فرهنگی که می‌خواهد حرف خودش را بزند و فرهنگی که می‌خواهد حاکمیت خودش را داشته باشد.

مسعودی با بیان این که در دنیا به قوانین روی آوردند که حکمرانی آنها متزلزل نشود به قانون مجازات سکوها در آلمان، قانون خدمات دیجیتال در اروپا و دستگیری مدیر پیام رسان تلگرام در پاریس، اشاره و تاکید کرد: به تازگی یک معاهده بین‌المللی بین اروپا و آمریکا بسته شد که فضای مجازی را بتوانند مدیریت کنند.

حکمرانی مطلق به خاطر اینترنت اشیا اتفاق نمی‌افتد

استاد ارتباطات با بیان اینکه در فضای مجازی همه چیز ممکن است اتفاق بیفتد، گفت: حکمرانی مطلق به خاطر اینترنت اشیا اتفاق نمی‌افتد. هوش مصنوعی می‌تواند به خلاقیت ما کمک کند. اما خلاقیت را نمی‌توانیم به هوش مصنوعی بدهیم. هوش مصنوعی شعر نمی‌گوید. ولی می‌تواند وزن شعر و صنایع ادبی را تعیین کند.

وی با یادآوری این‌که ما در یک جهان شبکه‌ای به سر می بریم، ادامه داد: در این جهان دغدغه این بود که فرهنگ‌ها از بین می‌رود. چون زبان‌ها از بین می رود. یونسکو اعلام کرده بود «هر روز چندین فرهنگ بومی از بین می‌رود». اگر من نتوانم با زبان لاتین صحبت کنم نمی‌توانم در شبکه‌ها حضور داشته باشم. ولی دنیا به این سمت رفت که مثل کره جنوبی زبان و خطش را وارد اینترنت کند. خرده فرهنگ‌ها در فضای مجازی اعلام هویت کردند و هویت‌های جدیدی شکل گرفت. ما اکنون از آن هویت شبکه ای فاصله می گیریم و به هویت فردی می رسیم. شهرت دیگر از سینما نمی‌آید و ممکن است از خود فضای مجازی شکل بگیرد.

مسعودی ادامه داد: دولت آمریکا گفته من پول خوبی به سکوهایی مثل ایکس (توییتر سابق) می دهم که ایرانی‌ها بتوانند بدون فیلتر به آن دسترسی پیدا کنند. حاکمیت فرهنگ در دنیا این طوری کارش را پیش می‌برد.

استاد ارتباطات افزود: با فرهنگی که حاکمیت جهانی اعمال می‌کند به تدریج ما به سمت جهان بی‌تفکر می‌رویم. چون هنرمند نیازی نیست احساسش را روی بوم بکشد. الگوریتم برای او اجرا می‌کند. اما از طرف دیگر هوش مصنوعی اطلاعات به ما می‌دهد و کار ما را راحت‌تر می‌کند. ما می توانیم از بیگ دیتاها (کلان‌داده) در علوم محاسباتی ارتباطات و مردم‌شناسی استفاده کنیم. اگر در یک پژوهش نمونه ما یک میلیارد کاربر باشد، نتیجه بهتر خواهد بود.

دچار جبر تکنولوژیک شدیم

مسعودی تاکید کرد: ما دچار جبر تکنولوژیک شدیم که باید حتما از این فضا استفاده کنیم. فضای مجازی همان طور که برای ما تهدیدها و هزینه هایی دارد، ولی فرصت هایی هم دارد. این نیاز به راهبرد دارد که در فضای مجازی کشورمان این راهبرد را ندارد. باید از تجربیات کشورهای مسلمان مثل مالزی استفاده کنیم. ما سر قضیه ماهواره‌ها به درستی از تجربه‌ها استفاده نکردیم. فضای مجازی اکنون رهاست. ولی می شود از آن برای اصلاح رفتارها استفاده کرد.

وی با بیان اینکه امروزه ما در خبرنگاری یک دستیار خیلی خوب به نام هوش مصنوعی داریم، گفت: دنیایی از هوش مصنوعی در گوشی من است. می توانم فایل ضبط شده را تبدیل به نوشتار کنم. هوش مصنوعی از کسب خبر، تولید محتوا و انتشارش به من کمک می‌کند. ۳۰ سال پیش اگر خبری را دیر می‌رساندیم می‌سوخت. الان شهروند خبرنگارانی داریم که در لحظه برای ما اطلاع‌رسانی می‌کنند.