آثار هنرمندان موسیقی ایران برای آیندگان باقی خواهد ماند/ ایده‌ای با الهام از «گل‌ها»

به گزارش خبرنگار موسیقی آباجان به نقل از ایرنا، حفظ و نگهداری آثار هنرمندان برجسته و تاثیرگذار موسیقی ایران از گذشته تاکنون به صورت نوشتاری و شنیداری به عنوان گنجینه و میراث معنوی و برای دسترسی آیندگان به این آثار، دغدغه برخی از هنرمندان، مسئولان، سازمان‌ها و نهادها در سال‌های اخیر بوده است.

متاسفانه آرشیوی مناسبت، مورد اعتماد، منسجم و رسمی که دربرگیرنده تمامی آثار آهنگسازان و هنرمندان برجسته در گونه‌های مختلف موسیقی باشد، موجود نیست و آثار بسیاری از این هنرمندان به دلیل شرایط نامناسب نگهداری از بین رفته‌اند.

اکنون گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفته است در قالب فراخوانی آثار شنیداری و نوشتاری، دست‌نوشته‌ها، نُت‌ها و پارتیتورهای آهنگسازان و هنرمندان برجسته و پیشکسوت گونه‌های مختلف موسیقی را براساس تمایل و علاقه‌مندی آنان و یا بازماندگان این هنرمندان، حفظ و نگهداری کند و در مراحل بعدی این طرح، حمایت از حقوق مادی و معنوی انتشار آثار هنرمندان موسیقی مدنظر قرار خواهد گرفت.

در نشستی با حضور شاهین فرهت آهنگساز پیشکسوت، پدر سمفونی ایران، رئیس گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، مجید انتظامی آهنگساز و رهبر ارکستر پیشکسوت و رضا مهدوی آهنگساز، مدرس، کارشناس و پژوهشگر موسیقی از اعضای گروه، این طرح تشریح شد.

شکل‌گیری ایده حفظ و نگهداری آثار هنرمندان موسیقی

شاهین فرهت عضو پیوسته و رئیس گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران درباره شکل‌گیری ایده حفظ و نگهداری آثار هنرمندان موسیقی اظهارداشت: این موضوع از سال‌های گذشته، دغدغه خاطر بوده است؛ آثار آهنگسازان ایرانی بعد از مرگشان، اکثرا از دست می‌رود، در خارج از ایران و کشورهایی همچون فرانسه، انگلیس و آمریکا، هر آهنگسازی، یک ناشر دارد که ناشر آثار آهنگسازان را در دست دارند و از حق و حقوق آنان دفاع می‌کنند و با حفظ و نگهداری آثار، اجازه نمی‌دهند که آثار هنرمندان از بین برود.

وی گفت: این طرح طی جلساتی با اعضای گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر مطرح شد و مورد بررسی قرار گرفت، ابتدا باید با حفظ و نگهداری آثار آهنگسازانی که در قید حیات هستند، اجرایی شود و اگر آنان تمایل دارند، کپی و نمونه‌ای از آثارشان را در اختیار فرهنگستان هنر قرار دهند، البته چنین طرحی پیش از این در موزه موسیقی اجرا شده بود و برخی از هنرمندان آثارشان را به این موزه ارایه کردند اما تنها ۱۰ درصد آن انجام شد.

فرهت بیان کرد: هنرمندان جوان موسیقی، در حال حاضر در مقوله دیگری هستند و با روش‌هایی آثارشان را حفظ می‌کنند و آنها از بین نمی‌روند، تاکیدم بیشتر بر هنرمندانی همچون استاد مجید انتظامی است که رپرتواری دارند، آثار بنده و استادانی همچون هرمز فرهت در خارج از کشور نگهداری می‌شوند اما متاسفانه آثار بسیاری از هنرمندان از جمله جواد معروفی و مصطفی کمال پورتراب از بین رفته است و دیگر به آنها دسترسی نداریم.

رئیس گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر اظهارداشت: ایده حفظ و نگهداری آثار هنرمندان موسیقی در این نهاد از برنامه رادیویی «گل‌های رنگارنگ» در حوزه موسیقی ایرانی شکل گرفت، این برنامه پارتیتور دارد و از کودکی به یاد دارم که در خانه ما ضبط می‌شد، مرحوم داوود پیرنیا دوست، همکار و همشاگردی پدرم در مدرسه آلیانس فرانسه بود، در سال ۱۳۳۴ زمانی که دبستان می‌رفتم، برنامه «گل‌ها» در خانه ما ضبط می‌شد.

وی افزود: در آن زمان کلنل وزیری، روح الله خالقی و جواد معروفی پارتیتورهای این برنامه را می‌ساختند، سال ۱۳۸۴ به خانه جواد معروفی رفتم، در سال‌های پایانی عمرش بود، از آرشیو آثار او سوال کردم که یکسری از آثار استاد معروفی در اختیار خود، بعضی در آرشیو رادیو و تلویزیون و بعضی در اختیار دوستانش بود و خودش هم دیگر علاقه‌ای به نگهداری این آثار نداشت، خانه خودم کلکسیون موسیقی است اما بعضی از آثار از بین رفته و انسان دلش می‌سوزد.

فرهت درباره رعایت قانون کپی رایت و حمایت از حقوق مادی و معنوی انتشار آثار هنرمندان در ذیل این طرح گفت: در ابتدا، آثار هنرمندان موسیقی براساس تمایل و علاقه‌مندی آنان جمع‌آوری و نگهداری می‌شود، فعلا صحبتی از قانون کپی رایت در این طرح نیست، باید برای آن آیین نامه‌ای تدوین شود.

این آهنگساز پیشکسوت افزود: در این طرح میزبان آثار هنرمندان برجسته، سرشناس و پیشکسوت در تمامی گونه‌های موسیقی از جمله کلاسیک، موسیقی ایرانی و پاپ که پارتیتور دارند، هستیم و تمایزی برای آنان قائل نیستیم. این آثار به صورت طبقه‌بندی شده و به صورت آرشیو در کتابخانه فرهنگستان هنر نگهداری خواهند شد و علاقه‌مندان، دانشجویان و هنرمندان جوان موسیقی می‌توانند از این آثار بهره‌مند شوند، این ایده جزوی از برنامه‌ها و اساسنامه فرهنگستان خواهد شد و با تغییر دولت‌ها و مدیران از بین نمی‌رود.

معرفی فرهنگستان هنر و حمایت از هنرمندان جوان موسیقی

مجید انتظامی آهنگساز پیشکسوت و عضو گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر نیز در ادامه این نشست اظهارداشت: در ایران چند نهاد همچون سازمان اسناد و کتابخانه ملی، نت‌های موسیقی، آثار صوتی و پارتیتورهایی آهنگسازان را دریافت، مرمت و در فضای مناسبی نگهداری می‌کنند، کتابخانه ملی پیشنهاد نگهداری از آثارم را به من داده است اما متاسفانه آثارم متعلق به ۴۰ سال پیش است، بیشتر این آثار را با مداد نوشتم، فضای مناسبی برای نگهداری از آنها نبوده و به مرور زمان از بین رفتند و اگر بخواهم درستشان کنم باید از اول بنویسم اما یک تعدادی از آنها قابل نجات است.

وی گفت: ۷۷ سال سن دارم، از ۶، ۷ سالگی موسیقی را شروع کردم، تاکنون شناختی از فرهنگستان نداشتم اگر داشتم خیلی کمرنگ بود، می‌توان این نهاد را به هنرمندان موسیقی و دستدرکاران این حوزه معرفی و امکاناتی را فراهم کرد تا فارغ التحصیلان موسیقی و آهنگسازان جوان، قطعات خود را در استودیوی فرهنگستان هنر ضبط کنند و نت‌های آنان در اینجا ثبت و نگهداری شود.

انتظامی افزود: در شرایط فعلی آهنگسازان جوان نمی‌توانند به دنبال سرمایه‌گذار باشند، به خصوص سرمایه‌گذار بر آثاری سرمایه‌گذاری می‌کند که بازگشت مالی برای او داشته باشد، جوانی که تازه فارغ‌التحصیل شده است، کمتر به او بها می‌دهند، ما باید به گونه‌ای عمل بکنیم که دانشجویان موسیقی را جذب خودمان بکنیم، به او امکانات بدهیم و به مرور می‌تواند جذب این نهاد شود یا در بخش‌ها و نهادهای مختلف شغل پیدا کند.

عضو گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر بیان کرد: با طرحی که در فرهنگستان هنر اجرایی خواهد شد، می‌خواهیم آثار هنرمندان موسیقی را حفظ کنیم، مکانی باشد تا جوانان از این آثار بهره‌مند شوند یا پارتیتورهای خودشان را ارایه کنند. آثار بسیاری از بزرگان موسیقی از بین رفته است و ما افسوس می‌خوریم که چقدر حیف، اکنون دلمان می‌خواهد که این نسل را حفظ کنیم.

انتظامی گفت: در دوران هشت سال دفاع مقدس هنرمندان موسیقی از جمله بنده برای اجرای برنامه‌های موسیقی در شرایط سخت در خط مقدم بودیم اما هیچ آثار موسیقایی جز چند عکس از آن دوران باقی نمانده است، در آن زمان هنرمندان موسیقی خیلی از خودگذشتی کردند. پدرم (مرحوم عزت الله انتظامی) در یک دیالوگی می‌گفت که هنرمندان با عشق کار کردند، محبت دادند، خوب نوشتند، خوب اجرا کردند اما متاسفانه بد با آنها رفتار شد، چیزی که لیاقتشان بود، توجه نشد و خیلی از آنها از بین رفت. هنرمند تا عاشقانه کار نکند، هیچ وقت هنرش ماندگار نمی‌ماند اما اکنون شرایط اینگونه نیست.

ایجاد آرشیو موسیقی ایران در فرهنگستان هنر

رضا مهدوی مدرس و پژوهشگر موسیقی و عضو دیگر گروه تخصصی موسیقی فرهنگستان هنر هم در این نشست بیان کرد: در همه جای دنیا، مرکز اسناد موظف است تمام سندهای مکتوب و شنیداری در زمان حیات هنرمند و چه در زمان ورثه‌اش را حفظ و نگهداری کند که در ایران سازمان اسناد کتابخانه ملی چنین کاری را انجام می‌دهد؛ از تمبر گرفته تا نامه‌هایی که ما از دوره قاجار داریم، آنها را با مواد خاصی نگهداری می‌کنند، حتی اثری را که ما از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مجوز تولید و انشارش را می‌گیریم، یک شماره کتابخانه به ما می‌دهند، یک نسخه از آن نگهداری می‌شود اما درباره حفظ و نگهداشت آثار شنیداری موسیقی، از گذشته تاکنون سلیقه‌ای رفتار شده است.

وی افزود: فرهنگستان هنر به دلایل مختلف بعد از ۲۰ و اندی سال، ناشناخته است و براساس اساسنامه، کار اجرایی نمی‌تواند بکند، مجبور است کارهای پژوهشی بکند، فرهنگستان هنر بازوی فکری، پژوهشی و آموزشی دیگر نهادهاست، آقای شاهین فرهت که عضو پیوسته و مدیر گروه موسیقی فرهنگستان است، درخواست کرده است که پارتیتورها، یادداشت‌ها و نت‌ها آثار هنرمندان موسیقی تا زمانی که در قید حیات هستند، نگهداری شوند، اینها سند هستند.

مهدوی بیان کرد: وقتی در آلمان به خانه بتهوون می‌روید، تمامی نوشته‌ها و امضاهای او در خانه‌اش نگهداری می‌شود اما موزه موسیقی ایران هنوز برای مردم ناشناخته است، فرهنگستان هنر هم ناشناخته است، نمی‌دانم کم کاری مسئولان است یا سیاست‌های اینگونه است که به فرهنگ و هنر آنگونه که شایسته و بایسته است، پراخته نشده و همچنان که دست نوشته‌های صادق هدایت باید بماند، در حوزه موسیقی هم همین است، باید یادداشت‌ها، نت‌ها و پارتیتورهای بزرگان موسیقی همچون حسین دهلوی، مصطفی کمال پورتراب، ابوالحسن صبا، مرتضی خان محجوبی، جواد معروفی و فرامرز پایور حفظ می‌شد.

پژوهشگر موسیقی اظهارداشت: اگر تاکنون اقدام مناسبی برای حفظ و نگهداری آثار هنرمندان موسیقی نشده است، فرهنگستان هنر قصد دارد آرشیو موسیقی ایران را به صورت نوشتاری و صوتی ایجاد کند، این کار ارزش بالایی دارد و آغاز این راه باعث پایه‌گذاری یک حرکت مهم در این حوزه می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: آثار هنرمندان موسیقی که در قید حیات هستند با تمایل و علاقه‌مندی خود آنان حفظ و نگهداری خواهد شد و براساس دستورالعمل و ثبت قراردادی، این آثار هیچ‌گاه بدون اجازه هنرمندان، در اختیار هیچ فرد و نهادی قرار نخواهد گرفت تا مساله کپی رایت هم حل شود.

مهدوی اظهارداشت: اگر از هنرمندان جوان‌ خواسته شود تا آثارشان را ارایه دهند، ۲هزار اثر می‌آورند اما نسل پیشکسوت قبل از انقلاب و بعد از انقلاب آثار درخشانی دارند، باید اطمینان داده شود که کپی آثارشان در کتابخانه مرکزی فرهنگستان هنر که کتابخانه موجهی است در یک بخش مخصوص به تفکیک ثبت، نگهداری و مستندسازی می‌شود. در اصل این وظیفه سازمان اسناد و کتابخانه ملی است اما انجام نمی‌دهد، اکنون آقای فرهت چنین پیشنهادی را مطرح کرده، فرصت خوبی است که با انتشار یک فراخوان از آهنگسازان خواسته شود که در صورت تمایل کپی پارتیتور آثار خود را در اختیار فرهنگستان قرار دهند، همچنین زمینه و شرایطی فراهم شود تا هنرمندان پیشکسوت و جوان از امکانات فرهنگستان بهره‌مند شوند.