جشنواره‌ها بسترساز ترویج فضای نقد هستند/ نخبگان ارزیاب کتاب کودک شدند

محمد حمزه‌زاده در گفت‌وگو با خبرنگار کتاب با اشاره به اینکه جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان، با همکاری معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار می‌شود، گفت: خانه کتاب مرکز رسمی ثبت و ضبط فعالیت‌های حوزه نشر کشور است و هر ناشری بعد از اینکه کتاب را منتشر می‌کند به شکل قانونی لازم است که چند نسخه از کتاب را به خانه کتاب ارائه دهد و همچنین در سامانه آن را ثبت کند.

در ابتدا حدود پنج هزار عنوان کتاب مورد بررسی داوران جشنواره قرار گرفته است، با حذف کتاب‌های ترجمه، تعداد کتاب‌های مورد بررسی به تقریبا نصف رسید

دبیر علمی جشنواره ملی و بین‌المللی کتاب کودک و نوجوان درباره نحوه دسترسی دبیرخانه این جشنواره به آثار، توضیح داد: برای برگزاری جشنواره فراخوان عمومی به ناشران داده شد تا کتاب‌هایی را که مایل هستند در جشنواره شرکت کند به دبیرخانه ارسال کنند. همچنین همه کتاب‌هایی که در چهارچوب اخذ مجوز و روابط قانونی منتشر شدند(عمده کتاب‌های کشور از آن دسته هستند)، در بانک اطلاعات خانه کتاب وجود دارد. برای دسترسی به دیگر آثار از بانک اطلاعاتی خانه کتاب استفاده شد.

این نویسنده با اعلام اینکه در ابتدا حدود پنج هزار عنوان کتاب مورد بررسی داوران جشنواره قرار گرفته است، ادامه داد: در این دوره کتاب‌های ترجمه را بررسی نکردیم، زمانی که کتاب‌های ترجمه از این مجموعه کم شد، تعداد کتاب‌های مورد بررسی به تقریبا نصف رسید. آثار در لایه‌های مختلف ریزش داشت، تا به کتاب‌هایی که کاندیدا شدند، رسیدیم.

به گفته او بخش بین‌الملل جشنواره در سال آینده فعال می‌شود، در نتیجه بخش قابل توجهی از فضای جشنواره به ترجمه توجه می‌کند. و همچنین در دوره بعد آثاری از زبان‌های دیگر انتخاب خواهد شد که آن‌ها کتاب‌های خوبی برای ترجمه هستند.

دبیرعلمی جشنواره کتاب کودک و نوجوان با اعلام اینکه آثاری که سیر قانونی را در ترجمه طی کرده باشند، در این جشنواره مورد بررسی و داوری قرار می‌گیرند، افزود: همچنین گاهی می‌بینیم ترجمه‌های متعددی از یک کتاب در ایران وجود دارد، باید به ترجمه خوب توجه شود.

جشنواره‌ها جریان‌سازی می‌کنند

حمزه‌زاده با تاکید بر اینکه جشنواره‌ها می‌توانند الگو و جریان‌سازی کنند، افزود: جشنواره می‌تواند موجب توجه تولیدکنندگان به کیفیت محصول شود تا تولیدکنندگان به شکل ناخودآگاه تلاش کنند محصولاتی با درجه کیفی بالاتری تولید کنند. این اتفاق‌ها منظومه و زنجیره از اتفاق‌های است که منجربه تولید آثار با کیفیت بالاتر می‌شود، همچنین منجر به این می‌شود که قیمت در دراز مدت پایین بیاید.

دبیرعلمی جشنواره کتاب کودک و نوجوان درباره دیدگاه مخاطب در بازار بین‌المللی توضیح داد: وقتی که کتابی را در بازار بین‌الملل مانند نمایشگاه‌های کتاب عرضه می‌کنیم، برای افرادی که در سمت خریدار ایستادند، خیلی مهم است که به کتاب در کشور و زبان مبدا چقدر توجه شده است، چند جایزه گرفته و چه شمارگانی از آن فروش رفته است. این موارد برای مخاطبان دیگر کشورها عامل تعیین کننده‌ای است برای اینکه کتاب را بخرند و به زبان خود ترجمه کنند.

به گفته این نویسنده، به محض اینکه موضوع درباره مشتری خارجی مطرح می‌شود، به طور طبیعی درآمد قابل توجهی برای کتاب منظور، کتاب وارد بازار بزرگتری و میان مشتریان بیشتری توزیع می‌شود و جریان درآمدی آن محصول رونق پیدا می‌کند؛ اینها فقط بخشی از کارکردهای یک جشنواره است.

جشنواره کتاب کودک و نوجوان دبیرخانه دائمی دارد

حمزه‌زاده با تاکید بر اینکه روند بررسی و داوری آثار در جشنواره، تصویری از موضوع مورد بررسی به دبیرخانه می‌دهد، ادامه داد: در نتیجه بررسی آثار، دبیرخانه می‌تواند نسبت به وضعیت موضوع ارزیابی داشته باشد. برای مثال دبیرخانه می‌تواند اعلام کند که در بازه زمانی مورد بررسی آن‌ها چه روندها و فرآیندهایی طی شده است، شرایط تصویرسازی و داستان‌گویی برای کودکان به چه شکلی بوده است، عناوین چه و تعداد فعالان زن و مرد به چه نسبت بودند، پرکارترین‌ پدیدآورنده‌ها چه افرادی بودند و چه موضوع‌هایی مورد توجه ناشران بوده است و از چه موضوعاتی غفلت شده است. این‌ها همه کارکردهای جشنواره است.

یکی از وظایف جشنواره این است که آثار را رصد و خوب‌ها را پیدا کند و در معرض نمایش عمومی بگذارد

این نویسنده با بیان این نکته که کارکردهای جشنواره متنوع و متعدد است به شرطی که جشنواره دائمی باشد، گفت: جشنواره نباید فقط در فصل برگزاری اختتامیه مانند اردویی چند ماهه برگزار شود. جشنواره کتاب کودک و نوجوان در خانه کتاب و ادبیات ایران دبیرخانه دائمی دارد و کتاب‌ها مرتب به این موسسه فرستاده می‌شوند.

دبیرعلمی جشنواره کتاب کودک و نوجوان با اشاره به بخش رصد این جشنواره، توضیح داد: یکی از اقدامات جشنواره‌ها این است که محصولی را پیدا کنند که ممکن است به هر دلیل دیده نشده باشد، برای مثال ناشر موفق نشده که محصول را به خوبی معرفی کند یا نویسنده تازه کار یا ناشناس بوده است. یکی از وظایف جشنواره این است که آثار را رصد و خوب‌ها را پیدا کند و در معرض نمایش عمومی بگذارد.

به گفته او جشنواره باید کاری کند تا محصول بیشتر دیده و فروخته شود. به محض اینکه محصولی بیشتر دیده و فروخته میشود، توجه دیگر فعالان آن عرصه به آن محصول بیشتر میشود. و احتمال اینکه بخواهند شبیه آن را بسازند و محصول توسعه پیدا کند، فراهم می‌شود.

تک‌تک آثار توسط افرادی نخبه مورد ارزیابی قرارگرفت

حمزه‌زاده با تاکید بر تاثیر نقد بر روند برگزاری جشنواره کتاب کودک، اعلام کرد: در روند بررسی، برخی آثار نیاز به مطالعه بیشتر داشتند. داوران در بخش‌های مختلف تحقیق کردند که ناشر و نویسنده‌های اثر چه اقدامات ترویجی برای کتاب‌ها انجام داده‌اند. متاسفانه دست ناشران در این حوزه پر نبود، به جز آیین رونمایی و جشن امضا برای بسیاری از کتاب‌هایی که منتشر شده بودند، گاهی حتی یک خط خبر هم در رسانه‌ها منتشر نشده بود. تولید خبر اولیه انتشار کتاب باید توسط ناشر یا همکاران روابط عمومی اتفاق بیفتد. این‌ها از مواردی است که اگر در جشنواره بررسی شود می‌توان گفت که جشنواره به اهدافش رسیده است.

اگر فضای نقد شکل نگیرد، در رسیدن به بلوغ در تولید تاخیر خواهیم داشت

دبیرعلمی جشنواره کتاب کودک و نوجوان با اعلام اینکه دبیرخانه این جشنواره می‌تواند جلسات نقد و بررسی برگزار کند، ادامه داد: در هر جشنواره، جوایزی اعطا می‌شود، این روند موافقان و مخالفانی دارد و در شکل‌گیری آن سلیقه‌های مختلفی سهیم است. بررسی سلیقه‌های مختلف در انتخاب‌ها، فضای نقد را فراهم می‌کند. در این روزها در این زمینه دچار خلا هستیم، دلایل مختلفی دارد جشنواره‌ها می‌توانند نه به عنوان یک وظیفه اصلی بلکه به عنوان زمینه‌ساز و بسترساز توسعه و ترویج فضای نقد عمل کنند.

این نویسنده با اشاره به اینکه در جشنواره کتاب کودک و نوجوان، تک‌تک آثار توسط افرادی نخبه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، گفت: نتیجه بررسی آثار، نقاط قوت و ضعف آن، باید به نویسنده و ناشر اعلام شود تا بتواند رشد کند. هنوز بیشتر کتاب‌های ناشران و نویسندگان بدون بازخورد می‌ماند، در نتیجه مخاطب آن‌ها را نمی‌شناسد. وظیفه ناشران و رسانه‌ها است تا به این موضوع توجه کنند.

به گفته او مراکز رسمی مانند دبیرخانه جشنواره‌ها و متولیان حوزه کتاب و نشر در کشور باید اطلاع‌رسانی درباره آثار را پشتیبانی و پیگیری کنند تا فضای نقد شکل بگیرد؛ اگر این فضا شکل نگیرد، در رسیدن به بلوغ در تولید تاخیر خواهیم داشت.

نتیجه فعالیت جشنواره‌ها درجه دادن به محصولات است

حمزه‌زاده با اشاره به اینکه عمده کاری که جوایز و جشنواره‌ها می‌توانند انجام بدهند ترویج مطالعه و محصولی است که انتخاب کرده اند، گفت: وقتی که جشنواره‌ها محصولی را انتخاب می‌کنند، این پیام را به مخاطبان می‌رسانند که این محصول از استاندارد و کیفیت لازم برخوردار و قابل خواندن است؛ برای مثال اگر این کتاب را بخوانید راضی خواهید بود و کتاب اثر خوبی بر مخاطب خواهد گذاشت.

وقتی به کتابی توجه قرار می‌شود، احتمال اینکه از آن تعداد بیشتری خریداری، شمارگانش افزایش و قیمتش کم شود، وجود دارد

به گفته دبیرعلمی جشنواره کتاب کودک و نوجوان نتیجه فعالیت جشنواره‌ها عمدتا پیشنهاد، راهنمایی و به نوعی مقام و درجه دادن به محصولات است. شاید در مرحله اول به نظر برسد که این‌ها تاثیری در بازار و اقتصاد کتاب ندارند، اما وقتی کتابی مورد توجه قرار می‌گیرد، ترویج و پیشنهاد می‌شود احتمال اینکه از آن کتاب تعداد بیشتری خریداری و به آن توجه بیشتری شود وجود دارد؛ زمانی که تعداد مخاطبان و مشتریان یک کتاب بالا می‌رود، شمارگان بالا می‌رود و با بالا رفتن شمارگان قیمت تمام شده آن محصول سرشکن می‌شود.

این نویسنده با تاکید بر اینکه تاثیر برگزاری جشنواره بر اقتصاد نشر یکی از کارکردهای جنبی آن است، ادامه داد: برای مثال محصولی که قرار بود با شمارگان هزار نسخه و با قیمت ۱۵۰ هزار تومان وارد بازار شود، اگر در تجدید چاپ، شمارگانش به سه یا پنج هزار نسخه برسد، این ظرفیت برای ناشر مهیا می‌شود که ۲۰ تا ۳۰ درصد از قیمت پشت جلد کتاب بکاهد. این به نوعی کمک به اقتصاد بازار نشر است و همچنین به مخاطبان کتاب برای تهیه آن کمک می‌شود.