گره کور پنجاه ساله قبرس باز می‌شود؟

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری آباجان به نقل از تسنیم، پنجاه سال از عملیات نظامی قبرس سپری شد. عملیاتی که در تاریخ روابط ترکیه و یونان و همچنین تحولات پرفراز و نشیب شرق مدیترانه، اهمیت ویژه‌ای دارد.

در چنین روزی بود که ارتش ترکیه، به بهانه دفاع از ترک‌های مقیم جزیره قبرس در برابر حملات نظامیان یونانی، هزاران نفر از چتربازهای خود را در خاک جزیره فرود آورد. از آن روز تاکنون، ترکیه بخش وسیعی از شمال جزیره را اشغال کرده و امنیت و انتظامات آن با ارتش و پلیس ترکیه است. 

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، امروز یک بار دیگر به جزیره قبرس سفر کرد و در سخنان خود، مجدداً بر ضرورت استقلال دولت ترک‌های جزیره تاکید کرد. اردوغان قبرس ترک را مردمک چشمان ترکیه دانست و اعلام کرد که از استقلال ترک‌های جزیره حمایت می‌کند.

از دید مقامات کشور قبرس و یونان، حضور ترکیه در خاک جزیره، یک حضور اشغالگرانه است. اما واقعیت این است که آنکارا تنها به حضور نظامی اکتفا نکرده و یک واحد سیاسی به نام «جمهوری ترک قبرس شمالی» به وجود آورده که در واقع یک دولت خودمختار تحت الحمایه ترکیه به شمار می‌آید.

خود کشور قبرس یا به عبارتی قبرس جنوبی عضو اتحادیه اروپا است. اما قبرس شمالی، یک دولت غیررسمی دارد که فقط از سوی ترکیه به رسمیت شناخته شده و تعداد اندکی از شهروندان این منطقه که گذرنامه قدیمی قبرسی دارند، می‌توانند به اتحادیه اروپا سفر کنند.

اما دیگر شهروندان، صرفاً اجازه دارند به ترکیه و پاکستان سفر کنند. چنین وضعیتی باعث شده که سیاستمداران ترک قبرسی، عملاً دو قطب مخالف شوند. گروهی از آنان معتقدند که حمایت بی‌جا و زورگویانه ترکیه خانه آنها را خراب کرده و به ضررشان تمام شده و بهتر است که همان دولت قبرس واحد را به رسمیت بشناسند. اما گروه دوم، معتقدند که با حمایت ترکیه، به زودی می‌توانند دولت مستقل خود را تشکیل دهند.

سازمان ملل متحد بارها تلاش کرده تا معضل قبرس را حل کند. اما این معضل هنوز هم لاینحل مانده و چنین به نظر می‌رسد که پافشاری آنکارا بر ضرورت تجزیه جزیره قبرس به دو دولت رومی و ترکی، باعث شده که یک بن بست سیاسی و حقوقی بزرگ در مورد بخش شمالی جزیره به وجود بیاید.

حالا و پس از پنج دهه تنش و بلاتکلیفی و ثبت شکست سیاسی و حقوقی کوفی عنان دبیرکل اسبق سازمان ملل در رفراندوم تعیین سرنوشت قبرس، دبیرکل فعلی نیز می‌خواهد هر طوری شده این مشکل را حل کند.

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد در حال آماده شدن برای دعوت از رهبران قبرس شمالی و جنوبی برای دیدار در ماه سپتامبر به منظور بهره‌مندی از ظرفیت‌های سیاسی ترکیه و یونان است. اما تحلیلگران سیاسی می‌گویند، آنکارا و آتن در مورد این پرونده آن قدر اختلاف مبنایی دارند که ممکن نیست به نتیجه برسند. 

دو نگاه متفاوت
در مورد سرنوشت نهایی جزیره قبرس، دو دیدگاه و دو پنجره کاملاً مخالف هم وجود دارد:
الف) یونان، جمهوری قبرس، اتحادیه اروپا و آمریکا، نسبت به یک روند راه حل جدید مبتنی بر همزیستی در یک دولت واحد و در چارچوب پارامترهای سازمان ملل خوشبین هستند و بر این باورند که می‌توان برای ترک‌ها نیز در دولت واحد قبرس، حقوقی در نظر گرفت.

ب) ترکیه و ساختاری که خود را «جمهوری ترک قبرس شمالی» می‌خواند، صرفاً به حق حاکمیت برابر و اداره جزیره تحت کنترل دو دولت قبرس شمالی و قبرس جنوبی باور دارد.

اهمیت اختلاف نظر دوطرفه در این است که کوفی عنان در سال ۲۰۰۴ میلادی، برای تاسیس یک دولت مشترک رفراندومی برگزار کرد که ترک‌ها با آن موافقت کردند اما یونانی‌ها به آن رای مثبت ندادند.

مدت کوتاهی پس از این رفراندوم، قبرس رومی یا یونانی عضو اتحادیه اروپا شد و ترک‌ها که احساس ناکامی و شکست می‌کردند، به این جمع بندی رسیدند که سرشان کلاه رفته و چیزی جز استقلال، آرامشان نمی‌کند.

البته در سال ۲۰۱۷ میلادی و در جریان مذاکرات کران مونتانا، ترک‌ها باز هم اشتیاق داشتند که با یونانی‌های قبرس زیر چتر یک فدراسیون در چارچوب پارامترهای سازمان ملل باشند. با این حال، این مذاکرات بی‌نتیجه ماند. چرا که یونانی‌های قبرس در آخرین لحظه میز را ترک کردند.

آیا یک امید تازه به وجود آمده است؟
مساله قبرس، تابعی از اختلافات سیاسی آتن و آنکارا است. البته همه می‌دانند که اختلافات یونان و ترکیه زمینه تاریخی، مرزی و جغرافیایی دارد و به مراتب قدیمی‌تر از عملیات ۱۹۷۵ میلادی است. اما در شرایط کنونی که ترکیه و یونان با ابتکار عمل اردوغان و میچوتاکیس رفته رفته روابط خود را متعادل کرده‌اند، برخی از تحلیلگران به این جمع بندی رسیده‌اند که همین حالا وقتش است و باید تا تنور داغ است، نان مذاکرات جزیره را نیز چسباند و به اختلافات پایان داد.

گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، یک بانوی دیپلمات کلمبیایی به نام ماریا آنجلا هولگوین کوئلار را پس از دریافت موافقت یونانی‌ها و ترک‌ها در قبرس، به عنوان نماینده ویژه در قبرس منصوب کرده و از او خواسته به طور مفصل، با طرفین صحبت کند.

ماموریت خانم کلمبیایی این است که بفهمد آیا فضای مناسبی برای شروع یک فرآیند راه حل جدید در قبرس وجود دارد یا خیر؟ ترکیه به شرطی با این طرح موافقت کرد که سازمان ملل، موضوع را کش نیاوَرَد و دوره ۶ ماهه کوئلار تمدید نشود.

کوئلار نیز پس از تماس‌های خود با دو دولت و سازمان‌های غیردولتی در قبرس و همچنین کشورهای ضامن یعنی ترکیه، یونان و انگلیس، گزارش خود را در مورد مفاد مذاکرات به دبیرکل سازمان ملل ارائه کرد.

هنوز کسی نمی‌داند خانم جوان کلمبیایی در آن گزارش محرمانه چه نوشته است. اما گوترش بر اساس پیشنهاد او، تصمیم گرفته که از نیکوس کریستودولیدس رئیس جمهور قبرس و ارسین تاتار رهبر ترک‌های قبرس شمالی دعوت کرده تا خود را برای دیدار در نیویورک در ماه سپتامبر مهیا کنند.

ارزیابی‌های انجام شده در آتن نشان می‌دهد که فضای خوش بینانه‌تری نسبت به آغاز روند مذاکرات نسبت به آنکارا وجود دارد. قرار است دبیرکل، پس از این دیدار، با سران ترکیه، یونان و انگلیس نیز گفتگوی مفصلی داشته باشد.

اما ترک‌ها به این روند خوشبین نیستند و منابع دیپلماتیک در آنکارا می‌گویند که با توجه به تجربیات به دست آمده از سال ۲۰۰۴ و ۲۰۱۷ میلادی، انتظار مثمرثمر بودن این روند، در این مرحله غیرواقعی است. ولی خانم کوئلار دیپلمات کلمبیایی گفته است: «دبیر کل در مورد اقداماتی که قرار است در ماه‌های آینده برداشته شود، تصمیم‌گیری خواهد کرد. من خوش بین هستم و از همه قبرسی‌ها می‌خواهم که رهبران خود را تحت فشار قرار دهند تا برای آینده‌ای بهتر و امن‌تر کار کنند. رهبران باید اراده و عزم خود را برای پیشرفت واقعی نشان دهند».

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه، تاکنون چندین بار به جزیره قبرس سفر کرده و در آخرین سفر، به ترک‌ها وعده داده که برای آنها، دو ساختمان عظیم بسازد. یکی برای نهاد ریاست جمهوری و دیگری نیز برای پارلمان. این تصمیم در شرایطی اتخاذ شده که اولاً خود ترکیه در بحران اقتصادی دست و پا می‌زند و دوم این که تاسیس چنین ساختمان‌هایی به معنی عدم انصراف ترکیه از گفتمان تجزیه طلبی در جزیره است.

انتهای پیام/