آیا هوش مصنوعی، جعبه سیاه حل مشکلات کشور است؟

امروزه استفاده از هوش مصنوعی در برخی کشورها و در حوزه‌های گوناگونی از جمله پزشکی، موسیقی، طراحی، گرافیک و ترجمه با پیشرفت‌های چشمگیری همراه بوده است. به گونه‌ای که مطالعات و تحقیقات در دنیا به شکل جدی برای استفاده حداکثری از این پدیده اعجاب انگیز دارای قدرت تفکر ادامه دارد و گویی قرار است در آینده نزدیک زندگی همه انسان ها به این تکنولوژی گره بخورد.

در ایران نیز این موضوع مورد توجه مسئولان، اندیشمندان، محققان و اساتید قرار گرفته و برای حل مسایل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی وعلمی از قابلیت‌ها و توانایی‌های آن استفاده می‌کنند.اما باید توجه داشت که این برنامه هنوز دارای نواقصی است و برای بهره‌مندی مناسب از آن باید اقدامات اساسی صورت بگیرد.

در خصوص کاربرد هوش مصنوعی در حل مسایل و مشکلات و انجام تحقیقات علمی پژوهشگر آباجان به نقل از ایرنا با دو تن از کارشناسان «حسین امامی»دکترای ارتباطات، پژوهشگر هوش مصنوعی و متخصص تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و «محسن مسعودیان»پژوهشگر اجتماعی به گفت و گو نشسته است که در ذیل می‌خوانید:

توانایی هوش مصنوعی برای حل مسایل و مشکلات کشور

امامی در خصوص توانایی‌های هوش مصنوعی برای حل مسایل و مشکلات کشور می‌گوید: هوش مصنوعی می‌تواند به کشورها در مواجهه با چالش‌های پیچیده کمک کند، اما نباید آن را به عنوان راه‌حلی کامل و خودکفا در نظر گرفت. این فناوری با تحلیل داده‌ها و ارائه بینش‌های ارزشمند، می‌تواند تصمیم‌گیری‌ها را بهبود بخشد، اما موفقیت آن به عوامل مختلفی مانند کیفیت داده‌ها، زیرساخت‌های فنی و آمادگی جامعه برای پذیرش تغییرات بستگی دارد. برای استفاده مؤثر از هوش مصنوعی، لازم است نقاط قوت و محدودیت‌های آن به دقت بررسی شود و در کنار تصمیم‌گیری‌های انسانی به کار گرفته شود.

امامی: هوش مصنوعی می‌تواند به کشورها در مواجهه با چالش‌های پیچیده کمک کند، اما نباید آن را به عنوان راه‌حلی کامل و خودکفا در نظر گرفتوی می‌افزاید: در ایران، هوش مصنوعی می‌تواند در حوزه‌های مختلفی مانند اقتصاد، انرژی، محیط زیست و امنیت نقش مهمی ایفا کند. برای مثال در بخش اقتصادی، این فناوری می‌تواند با تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی روندها، به سیاست‌گذاران کمک کند تا تصمیم‌های بهتری اتخاذ کنند. در حوزه انرژی، هوش مصنوعی می‌تواند مصرف انرژی را بهینه‌سازی کرده و سیستم‌های انرژی تجدیدپذیر را بهبود بخشد.
همچنین، در زمینه امنیت، این فناوری قادر است با تحلیل داده‌ها و شناسایی الگوهای تهدیدآمیز، به تقویت امنیت سایبری کمک کند. با این حال، استفاده از هوش مصنوعی باید همراه با نظارت و هدایت انسان باشد تا نتایج مطلوب و قابل اعتمادی حاصل شود و چالش‌های پیچیده را به فرصت‌های مؤثر تبدیل کند. به عبارتی دیگر به قول «اندرو نگ» دانشمند برجسته هوش مصنوعی، راه‌حل‌های واقعی از ترکیب هوش مصنوعی و درک انسانی منجر به تصمیم‌گیری‌های خلاقانه می‌شوند.

مزایا و معایب کاربرد هوش مصنوعی در انجام تحقیقات علمی

مسعودیان در خصوص مزایا و معایب کاربرد هوش مصنوعی در انجام تحقیقات علمی می‌گوید: هوش مصنوعی قادر به تجزیه‌وتحلیل سریع و دقیق داده‌ها است. در واقع، هوش مصنوعی می‌تواند حجم زیادی از داده‌های پیچیده را در زمانی کوتاه پردازش و تحلیل کند. این قابلیت به پژوهشگران اجازه می‌دهد تا از میان انبوه اطلاعات، الگوها و ارتباطات پنهان را کشف کنند.
یکی دیگر از مزیت‌های هوش مصنوعی خودکارسازی فرایندهای تحقیقاتی است. وظایفی مانند مرور متون، استخراج داده‌ها، تجزیه‌وتحلیل آماری و شبیه‌سازی‌ها می‌توانند توسط الگوریتم‌های هوش مصنوعی به صورت خودکار انجام شوند، که این امر موجب صرفه‌جویی در زمان و انرژی محققان می‌شود. مورد دیگر دقت بالا و کاهش خطاهای انسانی است. به این معنی که مدل‌های هوش مصنوعی، به‌ویژه در تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی‌ها، می‌توانند خطاهای انسانی را کاهش و نتایج دقیق‌تری ارائه دهند.

وی می‌افزاید: دسترسی به منابع گسترده و به‌ روز از دیگر مزیت‌های هوش مصنوعی است. در واقع، هوش مصنوعی در مرور ادبیات (Literature Review) می‌تواند مقالات و تحقیقات جدید و مرتبط را از میان انبوهی از پایگاه‌های داده علمی پیدا کند، به‌ویژه با استفاده از ابزارهایی مانند GPT و موتورهای جستجوی تخصصی. همچنین مدل‌سازی و پیش‌بینی‌های پیچیده، پشتیبانی از تحقیقات بین‌رشته‌ای و تقویت نوآوری و خلاقیت نیز از دیگر مزایای هوش مصنوعی است.

وی همچنین به معایب کاربرد هوش مصنوعی در انجام تحقیقات علمی اشاره کرده و می‌گوید: وابستگی به داده‌های با کیفیت یکی از معایب کاربرد هوش مصنوعی است. یعنی هوش مصنوعی برای عملکرد دقیق به داده‌های بزرگ و با کیفیت نیاز دارد. اگر داده‌ها ناقص، نادرست یا متعصبانه باشند، نتایج پژوهش می‌تواند اشتباه یا گمراه‌کننده باشد. نقص دیگر هزینه‌های بالا و پیچیدگی فنی است.
به این معنی که توسعه و پیاده‌سازی الگوریتم‌های هوش مصنوعی ممکن است هزینه‌بر باشد و نیاز به زیرساخت‌های فناوری پیشرفته و نیروی متخصص داشته باشد. مورد دیگر مشکل در توضیح‌پذیری نتایج است. بسیاری از مدل‌های پیشرفته هوش مصنوعی، مانند شبکه‌های عصبی، مانند “جعبه سیاه” عمل می‌کنند. این بدان معناست که توضیح چرایی یا چگونگی رسیدن به یک نتیجه خاص دشوار است.

وی ادامه می‌دهد: تخریب استقلال فکری محققان و رعایت نکردن مسایل اخلاقی و حقوقی نیز از دیگر معایب کاربرد هوش مصنوعی در انجام تحقیقات علمی است. اتکای بیش از حد به ابزارهای هوش مصنوعی ممکن است خلاقیت و تفکر نقادانه محققان را کاهش دهد و باعث شود آن‌ها بیشتر به نتایج ارائه‌شده توسط ماشین اعتماد کنند. همچنین استفاده از هوش مصنوعی در تحقیقات می‌تواند چالش‌های اخلاقی ایجاد کند، مانند نقض حریم خصوصی، استفاده نادرست از داده‌ها، یا سوگیری‌های الگوریتمی که بر نتیجه‌گیری‌های پژوهشی تأثیر می‌گذارد.

وی می‌افزاید: جایگزینی نیروی انسانی و محدودیت در درک موضوعات انسانی نیز از دیگر معایب کاربرد هوش مصنوعی است. بعنی خودکارسازی فرآیندها ممکن است به تدریج اهمیت نقش‌های سنتی پژوهشگران و متخصصان انسانی را کاهش دهد، که می‌تواند منجر به نگرانی‌هایی درباره اشتغال در برخی حوزه‌ها شود.

امامی نیز در این خصوص می‌گوید: موفقیت ما در بکارگیری هوش مصنوعی در حل مشکلات کشور بستگی به رویکرد فکری ما دارد که هم نقاط قوت و هم محدودیت‌ها را مد نظر قرار دهد. هوش مصنوعی می‌تواند حجم زیادی از داده‌ها رو هم‌زمان پردازش کند.اتفاقات آینده رو با دقت زیاد پیش‌بینی کند. کارهای تکراری و پیچیده رو به جای انسان انجام دهد. خستگی برایش معنا ندارد و احساساتی عمل نمی کند. حجم وسیعی از داده‌ها را بسیار سریع‌تر از انسان‌ها تجزیه و تحلیل می کند تا روندها را شناسایی کند، نتایج را پیش‌بینی کند و بینش‌هایی را کشف کند که می‌تواند تصمیم‌گیری‌های سیاستی را تعیین کند. همچنین هوش مصنوعی می‌تواند برای مدل‌سازی سناریوهای پیچیده، شبیه‌سازی راه‌حل‌های بالقوه، و ایجاد ایده‌های جدیدی که متخصصان انسانی ممکن است در نظر نگرفته باشند را استفاده کند.

امامی: موفقیت ما در بکارگیری هوش مصنوعی در حل مشکلات کشور بستگی به رویکرد فکری ما دارد که هم نقاط قوت و هم محدودیت‌ها را مد نظر قرار دهد وی می‌افزاید: با این حال، هوش مصنوعی نیز محدودیت هایی دارد که باید در نظر گرفته شود. کمبود زیرساخت و منابع مالی یکی از بزرگترین محدودیت ها در ایران است. اما نکات مهم دیگری هم وجود دارد و آن اینکه هوش مصنوعی فعلی هنوز با فقدان درک کامل زمینه های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی مواجه است که بیشتر برای حل مشکلات دنیای واقعی بسیار مهم هستند. بیشتر سیستم‌های هوش مصنوعی برای وظایف خاصی آموزش دیده‌اند و ممکن است در مواجهه با شرایط غیرمنتظره یا به سرعت در حال تغییر دچار تزلزل شوند.
از سوی دیگر، داده‌ها و الگوریتم‌های مورد استفاده برای آموزش هوش مصنوعی می‌توانند سوگیری‌های انسانی را رمزگذاری کنند که در صورت عدم طراحی دقیق، منجر به خروجی‌های تبعیض‌آمیز یا ناقص می‌شود. داده‌های با کیفیت، کلید راه‌حل‌های بهتر در هوش مصنوعی هستند

برای کاربرد بهتر از هوش مصنوعی در حل مسایل و مشکلات چه کار باید کرد؟

امامی به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: برای استفاده بهتر از هوش مصنوعی در حل مشکلات، ابتدا باید یک استراتژی روشن و هدفمند تعریف شود. این استراتژی باید شامل برنامه‌های دقیق و قابل اجرا باشد تا اطمینان حاصل شود که هوش مصنوعی در مسیر درستی به کار گرفته می‌شود. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتال و آموزش نیروی انسانی نیز از اقدامات ضروری است. ایجاد شبکه‌های قوی و آموزش متخصصان باعث می‌شود تا از پتانسیل کامل این فناوری استفاده شود. علاوه بر این، همکاری بین بخش‌های دولتی، خصوصی و دانشگاه‌ها می‌تواند به اشتراک‌گذاری منابع و ایده‌ها کمک کند و نوآوری را تسریع بخشد.

وی می‌افزاید: رعایت عدالت و شمول در دسترسی به فناوری هوش مصنوعی نیز اهمیت زیادی دارد. راهکارها باید به گونه‌ای طراحی شوند که تمام اقشار جامعه از مزایای آن بهره‌مند شوند. همچنین، توجه به مسائل اخلاقی و ایجاد قوانین شفاف برای حفظ حقوق افراد و پاسخ‌گویی ضروری است. ارزیابی مداوم عملکرد هوش مصنوعی و اصلاح آن در صورت نیاز، تضمین می‌کند که این فناوری به طور مؤثر و مسئولانه استفاده شود. در نهایت، افزایش آگاهی عمومی و اعتماد به هوش مصنوعی از طریق ارتباط شفاف، به پذیرش گسترده‌تر و استفاده بهتر از آن کمک خواهد کرد.

مسعودیان نیز در این باره می‌گوید: برای استفاده مؤثر و کارآمد از هوش مصنوعی در تحقیقات علمی، باید از یک رویکرد جامع و چندبعدی بهره گرفت. برخی از این راهکارهای عبارتند از:تقویت کیفیت داده‌ها، جمع‌آوری داده‌های معتبر و تمیز، پیش‌پردازش و پاک‌سازی داده‌ها، انتخاب مدل‌های مناسب هوش مصنوعی,، مدل‌سازی هدفمند، شخصی‌سازی مدل‌ها و آموزش استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی.

مسعودیان: برای استفاده مؤثر و کارآمد از هوش مصنوعی در تحقیقات علمی، باید از یک رویکرد جامع و چندبعدی بهره گرفت

وی همچنین می‌افزاید: ایجاد تیم‌های میان‌رشته‌ای می‌تواند باعث ایجاد دیدگاه‌های جدید و بهبود استفاده از هوش مصنوعی شود . استفاده از زیرساخت‌های پیشرفته، دسترسی به پایگاه‌های داده گسترده، استفاده از مدل‌های شفاف و ارزیابی خروجی‌ها نیز می‌تواند در این زمینه موثر باشد.

وی ادامه می‌دهد: هوش مصنوعی باید به‌عنوان ابزاری مکمل استفاده شود و تصمیم‌گیری نهایی با پژوهشگر باقی بماند. همچنین نظارت انسانی برای شناسایی و اصلاح خطاهای احتمالی سیستم ضروری است. اطمینان از حفظ حریم خصوصی، جلوگیری از سوگیری در داده‌ها و استفاده مسئولانه از الگوریتم‌ها نیز از جمله مواردی است که باید در کاربرد هوش مصنوعی رعایت شود.

مسعودیان می‌افزاید: همکاری با دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های فناوری می‌تواند به بهره‌برداری بهتر از هوش مصنوعی کمک کند. همچنین سیاست‌گذاری برای افزایش بودجه تحقیقاتی در حوزه هوش مصنوعی و تشویق به پژوهش‌های میان‌رشته‌ای می‌تواند زمینه را برای استفاده بهینه فراهم کند.