بازخوانی یک پژوهش؛ فرهنگ ایثار پاسخگوی بحران معنا در نسل نو ایرانی

به گزارش خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا، در پژوهش علی‌رضا بیابان‌نورد سروستانی با عنوان «بحران معنا و نقش ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در معنابخشی به جامعه ایرانی» بیان کرده است که جهان امروز، جهان سیطره رسانه ها است و غالب تغییراتی که در این دنیا رخ می‌دهد، حاصل همین ابزار است که در دهه‌های اخیر جنبه متعامل نیز پیدا کرده است.

آنگونه که این پژوهنده گفته امروز ۹۰ درصد رسانه‌های جهان در اختیار جوامع غربی است و به همین دلیل است که ارزش‌های جامعه لیبرالیستی و کایتالیستی و مدرن را در سراسر جهان تسری پیدا می‌کند؛ چرا که تا یکی از ویژگی‌های عصر رسانه تسری بحران‌ها و یکدستی در سطح جهان است.

بر اساس بررسی‌های این پژوهش اجتماعی، جامعه ایرانی نیز شتابان به همین سوی رفته و بستر و عامل اصلی مهیا کننده آن نیز همان رسانه‌های جهانی است که فرآیند لیبرال شدن جهان را دنبال می‌کنند.

براساس بررسی‌های استاد دانشگاه آزاد شیراز، مهمترین تغییری که جامعه ایرانی در عصر رسانه با آن مواجهه شده، این است که مبانی هویتی و معنا بخش به جامعه ایرانی مسلمان به شدت تحت خطر و چالش‌های فراوانی قرار گرفته، طوریکه شاهد نمود تغییراتی در باورها، ارزش‌ها، نمادها و نمودها هستیم که کنش اجتماعی ایرانیان را هم تحت تاثیر قرار می دهد.

هرچند او معتقد است که این تغییرات هم فرصت‌هایی را برای جامعه ایرانی ساخته و هم تهدیدهایی را برای آن به دنبال داشته است.

این پژوهش علمی پس از ریشه‌یابی تغییراتی که رخ داده و روند و فرآیند آن، نتیجه گیری می‌کند که ترویج فرهنگ ایثار و شهادت می‌تواند در این شرایط معنا ساز و هویت‌ساز باشد.

«بحران معنا و نقش ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در معنابخشی به جامعه ایرانی» یکی از پژوهش‌های برتر کنگره علمی ایثار و شهادت فارس شد و علی‌رضا بیابان‌نورد سروستانی چکیده‌ای از آن را در آیین تجلیل از پژوهشگران برتر حوزه ایثار و شهادت ارائه کرد.

در این ارتباط با او که مدیرگروه علوم سیاسی دانشگاه آزاد شیراز هم هست گفت‌وگو کردیم و او بر اساس نتایج حاصل شده از این پژوهش علمی، مهمترین تغییرات هویتی و ارزشی جامعه ایرانی را تشریح کرد و درباره نحوه اثرگذاری فرهن ایثار و شهادت بر معنا بخشی به جامعه ایرانی توضیح داد.

مهمترین تاثیرپذیری‌های معرفتی جامعه ایران در عصر رسانه

بیابان‌نورد سروستانی گفت: تغییر مبانی ذهنی و عملی موجود در زیست جهان مدرن، جامعه ایرانی را با چالش مواجه کرده و به احتمال بسیار زیاد بسیاری از ارزش‌های هویتی ایرانی و اسلامی را زیرسوال می برد و با چالش جدی مواجه می‌کند.

او این موضوع را در قالب چهار کلان روایت توضیح داد:نخست و یکی از مهمترین‌ها، تغییر در زیست‌جهان است؛ یعنی مجموعه‌ای از باورها و نمادها که روابط اجتماعی و کنش‌های ما را معنادار می کند.

به گفته این استاد دانشگاه، زیست جهان جامعه ما به شدت و سرعت در حال تغییر است؛ این فرآیند به تبع جریان مدرنیزاسیون از قبل از انقلاب آغاز شده و هم در سطح اجتماعی و هم در سطح معرفتی و ارزشی شاهد تجربه تغییرات وسیعی هستیم که نمونه‌های آن را در تعاملات اجتماعی و روابط اجتماعی جامعه خود می بینیم.

او عنوان کرد: اگر بخواهیم آثار این زیست جهان را در جامعه ایرانی بررسی کنیم؛ افزایش تفکر اندیویژوالیسم (بعد منفی فردگرایی) یکی از مهمترین‌ها است.

فردگرایی مرکز مدرنیته است و مرجعیت هر چیزی غیر از خود را نفی می‌کند و جمع و جامعه و حتی خانواده را به حاشیه می برد، هیچ چیز جز خود را بر نمی‌تابد و خود را بر همه چیز ارجحیت می دهد؛ رشد این تفکر می‌تواند فرهنگ ایثار و شهادت را به شدت کاهش دهد و یا آن را خاموش کند.

بیابان‌نورد سروستانی ادامه داد: فردگرایی مرکز مدرنیته است و مرجعیت هر چیزی غیر از خود را نفی می‌کند و جمع و جامعه و حتی خانواده را به حاشیه می برد، هیچ چیز جز خود را بر نمی‌تابد و خود را بر همه چیز ارجحیت می دهد.

به عقیده او رشد این تفکر می‌تواند فرهنگ ایثار و شهادت را به شدت کاهش دهد و یا آن را خاموش کند.

او ادامه داد: دومین شاخصه این زیست جهان، نگاه این جهانی یا دنیوی شدن و مادی دیدن دنیا است و در این صورت، معنای زندگی بلاموضوع می‌شود و افراد با این دیدگاه دیگر به دنبال معنایی برای زندگی نخواهیم بود و در این صورت درباره زندگی پس از مرگ تفکر نمی‌شود.

بیابان‌نور اضافه کرد: سومین مورد که به شدت در تغییر زیست جهان ایرانی مشاهده می‌شود، نفع گرایی و سودگرایی است؛ براساس نظریه فایده گرایی مکتب لیبرالیسم غربی، اساس جامعه، فرد و نفع فردی است و این سبب کاهش میل به سمت دیگرخواهی می‌شود.

بر اساس پژوهش‌های این استاد علوم انسانی، این سه عامل (فردگرایی، این جهانی شدن و نفع‌گرایی) سبب رشد خرد ابزاری یا عقل ابزاری می‌شود که در این صورت تمام غایات این دنیا موضوعیت خود را از دست می‌دهند.

بیابان‌نورد ادامه داد: در دنیای مدرن، خرد ابزاری به شدت توسعه پیدا کرده، خرد سودجویی در تامین نفع فردی به کارگرفته می‌شود و اینجا است که زندگی آرمان‌های بلند خود را از دست می‌دهد و بی معنایی سراسر دنیا را فرا می‌گیرد و ما شاهد دنیایی هستیم که سرشار از افسردگی و مواردی از این قبیل می شود.

او اضافه کرد: روابط کاپیتالیستی نیز در این تغییرات نقش مهمی را ایفا می‌کند و باید توجه کرد که کاپیتالیسم تنها یک نظام اقتصادی نیست بلکه بنیادهای معرفتی و ارزشی است که که روبنای آن اقتصاد است.

فرهنگ ایثار و شهادت در عصر رسانه‌های لیبرال

مدیرگروه علوم سیاسی و استاد جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه آزاد شیراز گفت: باید دید فرهنگ ایثار و شهادت چه کاری می‌تواند برای تغییر شرایط موجود و تزریق معنا و هویت بخشی به زیست جهان جامعه ایرانی انجام دهد.

او اظهار کرد: برعکس حکومت لیبرال، از مهمترین مسئولیت‌های حکومت اسلامی تربیت است و مرکز ثقل آن تربیت دینی و کمک به مبانی هویتی و دینی و تزریق معنا به لایه های اجتماعی و گسترش آن است.

بیابان‌نورد گفت: بر خلاف جهان مدرن که گسترش یکسویه ارزش های لیبرال در آن ارزش به شمار می‌رود، شاهد بودیم که ۱۳۴۲ و اوج آن در ۱۳۵۷ ، انقلاب اسلامی در پاسخ به بحران هویت، معنا و مشروعیت شکل گرفت و به اذعان میشل فوکو (جامعه شناس سیاسی فرانسوی) روحی در جهان بی روح شد.

به اعتقاد این استاد دانشگاه، انقلاب اسلامی سعی کرده تا گسترش معناداری زندگی را نه تنها در ایران بلکه در سراسر جهان ترویج دهد و البته کنجکاوی‌هایی که به تبع انقلاب در دنیا ایجاد شده نیز از رویش‌های این انقلاب است.

او اظهار کرد: دفاع مقدس، دفاع از حرمین و تقویت محور مقاومت همه در فرآیند معناسازی و هویت بخشی به نظام ایرانی شکل گرفته که از قاجاریه به بعد رو به کاهش رفت؛ و با این نگاه، ناامیدی موضوعیتی پیدا نمی‌کند.

پژوهشگر دانشگاه آزاد شیراز: در حال حاضر جامعه اسلامی ایران در طی مراحل تمدن سازی است و در این فرآیند، فراز و فرودهایی را تجربه می‌کند، اما برای رسیدن به وضعیت مطلوب نیازمند موتور محرکه ‌ای حامل موادی برای تزریق معنا و هویت بخشی به جامعه است.

این استاد دانشگاه عنوان عنوان کرد: به نظر من رشادت، ایثار و فرهنگ شهادت و تزریق آن به جامعه ایرانی می‌تواند معنا ساز باشد؛ ایثار در یک جمله یعنی ترجیح منفعت دیگری بر منافع خود آن هم به خاطر انگیزه‌های الهی و دینی.

او گفت: بهترین مسیر آموزش و انتقال این گفتمان در میان نسل امروز نیز از طریق آموزش و پرورش است و باید پژوهش‌های علمی را در فرآیندجامعه پذیر کردن دانشجویان و دانش آموزان به کار گرفت.