راه‌های رویارویی با حریف‌طلبی آتش در جنگل هیرکانی

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، آتش سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی یکی از بحران‌هایی است که هر ساله خسارت غیرقابل جبرانی بر طبیعت و محیط زیست وارد می‌کند

کاربرد نامناسب آتش درکشاورزی توسط انسان و چراندن دام در زمین‌های مدیریت نشده و به‌خصوص حضور دام و چوپانان در جنگل‌ها باعث بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها می شود و نزدیکی مناطق جنگلی به مناطق مسکونی به دلیل افزایش فعالیت‌های انسانی و از طرفی جاده‌های موجود در جنگل نیز باعث دسترسی انسان به جنگل شده و احتمال بروز آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد.

حفاظت از عرصه‌های جنگلی با توجه به نقش این پوشش گیاهی در تولید اکسیژن مورد نیاز جانداران، تلطیف دمای هوا، جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ تعادل کره زمین و تداوم حیات ضروری بوده و توجه بیش از گذشته به حمایت همه جانبه از مدیریت آتش در جنگل با به‌روزرسانی امکانات برای پیشگیری و مقابله با این پدیده دوچندان است.

در این مورد آباجان به نقل از ایرنا گلستان میزگردی با حضور اکرم احمدی، نرگس کاردگر، حسین قربانی، سعید شعبانی، محمدرضا پارسامهر و آیدینگ کرنژادی از محققان حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری در محل مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان برگزار کرده است.

سرمایه‌گذاری در بهبود مشارکت جوامع محلی

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان که مطالعه خود را در مدیریت آتش جنگل‌ها بر روی مشارکت جوامع محلی متمرکز کرده است، گفت: آتش سوزی جنگل‌ها تهدیدی برای محیط زیست و تامین اقتصاد جوامع محلی به شمار می‌رود که در بسیاری از موارد دهیاری نقش تعیین‌کننده ای در خاموش‌کردن آتش این عرصه های طبیعی دارند اما به خاطرامکانات ناکافی، با چالش برای مقابله با آن مواجه هستند.

اکرم محمدی افزود: روستاییان با کمک دهیاران می‌توانند نقش موثری در مدیریت آتش جنگل‌ها ایفا کنند ولی با چالش منابع محدود از جمله دسترسی نامناسب به تجهیزات و امکاناتی مانند ایستگاه‌های آتش نشانی و مخازن آب و سیستم های ارتباطی، کمرنگ بودن آموزش مواجه هستند.

این محقق مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: سرمایه گذاری در بهبود مشارکت جامعه در راستای پیشگیری و کنترل آتش سوزی جنگل، تشخیص زودهنگام آتش سوزی، مهار موثر آتش سوزی با کمک جوامع محلی، ارتقای اقتصاد پایدار ساکنان حاشیه این عرصه ها را به همراه خواهد داشت.

احمدی خاطرنشان کرد: برای رفع چالش‌های پیش‌روی دهیاران در خاموش‌کردن آتش جنگل‌ها، دولت می‌تواند ضمن حمایت از طرح‌های مدیریت آتش، بودجه ایجاد و ساخت امکانات از جمله ایستگاه‌های آتش نشانی‌، مخازن آب، ابزارهای خاموش‌کردن آتش و سیستم‌های ارتباطی را در اختیار شوراها و روستاییان قرار دهد.

وی تاکیدکرد: سرمایه‌گذاری دولت در اطلاع‌رسانی به جوامع محلی در مورد اهمیت پیشگیری و کنترل آتش سوزی در جنگل می‌تواند جوامع محلی را به مشارکت در حفظ بهتر جنگل تشویق کند.

عوامل انسانی و تغیر اقلیم، تهدید بروز آتش در جنگل

محقق مهندسی بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم گفت: عامل اصلی بروز آتش در جنگل، عوامل انسانی و تغییر اقلیم است که تاراج این سرمایه با ارزش را به دنبال دارد.

حسین قربانی افزود: جنگل سیستم چند لایه و پیچیده ای دارد که از ویژگی خود تنظیمی و خود تجدیدی برخوردار است اما آتش‌سوزی آسیبی است که تعادل را به هم زده و خسارت سنگینی به محیط زیست وارد می‌کند.

وی ادامه داد: آتش سوزی سالیانه بیش از ۶ هزار هکتار جنگل‌های کشور را تخریب کرده و خسارت زیادی برجای می گذارد.

وی یادآور شد: براساس گزارش فائو در سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ به طور میانگین سالیانه حدود ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار از جنگل‌های ایران با اثربخشی عامل انسانی و تغییر اقلیم در اثر آتش سوزی از بین رفت.

قربانی در خصوص سهم جنگل های گلستان از آتش سوزی، گفت: در فاصله سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۹ افزون بر هزار و ۶۸۶ فقره آتش سوزی در ۱۴ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گلستان ثبت شد.

محقق منابع طبیعی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، گرما، کاهش نسبت کربن به ازت خاک، تنوع زیستی، آذرخش، رهاسازی اشیای در جنگل از جمله شیشه و قوطی، آتش‌زدن بقایای محصولات کشاورزی را از عوامل تهدید آتش سوزی طبیعی در جنگل‌های گلستان برشمرد.

این محقق منابع طبیعی گفت: سرمایه‌گذاری برای افزایش آگاهی جامعه، تامین امکانات مقابله با حریق در مناطق درگیر از جمله استقرار خودروهای آتش نشان و ایجاد آتش بُر بین مرز مشترک زمین‌های کشاورزی و جنگل از جمله راهکارهای مدیریت آتش در جنگل است.

پیامد منفی آتش بر ساختار جنگل

محقق مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان با اشاره به تاثیر زیست محیطی آتش سوزی در جنگل گفت: آتش سوزی به‌عنوان عامل مهم بوم شناختی بر اجزای تشکیل دهنده طبیعت و جنگل تاثیر منفی می گذارد.

نرگس کاردگر افزود: پژوهش‌ها نشان می‌دهد بسیاری از فرایندهای زیست محیطی، چرخه غذایی، آب و حتی بانک بذر و خاک جنگل بعد از آتش سوزی دچار اختلال می‌شود.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان هم گفت: بر اساس الگوریتم یادگیری ماشینی یا یادگیری عمیق بر پایه هوش مصنوعی قادر هستیم در طرح آتش‌سوزی، ظرفیت آتش سوزی جنگل را شناسایی کنیم.

آیدینگ کرنژادی در بخش بهره‌گیری از سامانه‌ برای مدیریت آتش در جنگل، گفت: سامانه حریق دارای سه کارکرد کلیدی شامل پایش و شناسایی، پیشگیری و پیش هشدار است.

وی افزود: در حوزه پایش و شناسایی، وسعت عرصه جنگلی گسترده بوده و نمی‌توان همه جا، دوربین یا سنسور نصب کرد ولی می توان از یک تکنیک با ترکیب سنسور و تصاویر ماهواره‌ای استفاده کرد.

کرنژادی معتقد است: در آموزش و ترویج برای اطلاع رسانی در حوزه پیشگیری مدیریت آتش در جنگل، استفاده بیشتراز کتابچه دیگر کارساز نبوده وباید از این شیوه خارج شد و در اثرگذاری بیشتر آن در جامعه، مدیریت همگام با تکنولوژی را پیگیری کرد.

وی خاطرنشان کرد: عده بسیاری دارای گوشی تلفن همراه هوشمند هستند و ضرورت دارد که از این ظرفیت برای مدیریت هشدار همگام با تکنولوژی در حوزه مقابله با حریق در جنگل، بهره‌ برد.

این عضو هیات منابع طبیعی مرکز تحقیقات کشاورزی گلستان ادامه داد: علاوه بر این،می‌توان از بازی یارانه‌ای برای آموزش پیشگیری و مقابله با حریق در جنگل ویژه کودکان و نوجوانان بهره گرفت و از ظرفیت رسانه‌ها همگام با تکنولوژی روز در این بخش استفاده کرد.

بهره‌گیری از نمونه‌های موفق در مدیریت آتش در جنگل

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: آتش سوزی عرصه‌های جنگلی استان‌های شمالی از جمله گلستان به واسطه شرایط محیطی و همچنین تشدید دخالت انسانی است.

سعید شعبانی افزود: به خاطر اهمیت و مدیریت آتش سوزی در جنگل تاکنون صدها همایش تخصصی در رده‌های محلی، ملی و بین المللی برگزار شده و بیشتر مقاله‌های ارایه شده در این همایش‌ها در حوزه پایش و شناسایی، پیشگیری و اطفای حریق بوده و کارآیی سامانه اعلان حریق برای مدیریت آن تاکید شده است.

وی ادامه داد: در استرالیا برای مدیریت آتش در جنگل طی سه دهه اخیر از سامانه پیشرفته ماهواره‌ای و سنسور حساس به دود و گرما استفاده می‌شود که سریع منطقه درگیر آتش را شناسایی کرده و گروه‌های امداد برای اطفای حریق اعزام می‌شوند.

وی گفت: نمونه دیگر مدیریت آتش سوزی در جنگل مربوط به امریکا است که در ایالت‌های این کشور بیشتر پرورش گونه‌های سوزنی برگ وجود دارد و با حجم زیادی آتش سوزی مواجه است مثل ایالت کالیفرنیا به خاطر وجود گونه‌های سوزنی برگ ، از پهپاد دارای سنسور حساس به دود و گرما به صورت ۲۴ ساعت بهره گرفته می‌شود و سریع منطقه درگیر حریق را شناسایی کرده و پیام را به گروه های امداد و نجات ارسال می‌کند.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان ادامه داد: در استرالیا وکانادا هم نمونه‌های موفق دراعلام سامانه حریق وجود دارد که علاوه بر شناسایی نقاط آتش سوزی، مجهز به سنسور خودکار متصل به منابع آب بوده و در کنترل حریق استفاده می شود.

وی با طرح سوال که چگونه می‌توان از تحقیقات ترویجی که چند دهه اخیر برای بهره‌گیری از سامانه اعلان حریق با جوامع محلی انجام شده، استفاده کرد، گفت: در اپلیکشن‌ها، تولید محتوا طراحی کنیم که مردم منطقه به کمک مدیریت آتش در جنگل بیایند.

شعبانی ادامه داد: پژوهش‌ها نشان می‌دهد جوامع محلی علاقمند به همکاری برای خاموش‌کردن آتش جنگلی هستند که می‌توان با استفاده از طراحی اپلیکشن در شناسایی و کنترل آتش سوزی، مشارکت جوامع محلی را افزایش داد.

شعبانی همچنین خواستار همکاری بیشتر دستگاه‌های مرتبط استانی در ارایه اطلاعات به محققان مرکز تحقیقات در تکمیل تحقیق و پژوهش در حوزه مدیریت آتش سوزی در جنگل های استان شد.

جدی گرفتن تغییر اقلیم در مدیریت آتش در جنگل

محقق و رییس بخش منابع طبیعی مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان گفت: ۴۵۰ هزار هکتار از جنگل‌های کشور در گلستان قرار دارد که وجود این سطح پوشش جنگلی حساسیت را برای حفاظت دوچندان می‌کند.

محمدرضا پارسامهر در ادامه در خصوص نقش تغییرات اقلیم در وقوع آتش در جنگل‌ به ویژه استان گلستان گفت: مهمترین اثر تغییر اقلیم، گرمایش است که می‌تواند باعث افزایش میزان درجه حرارت در مقیاس جهانی شود که این نگرانی به دنبال افزایش درجه حرارت سبب خشکی، تغییر در میزان رطوبت اقلیم‌های مختلف بوده و می‌تواند پیامد بدی داشته و تاثیر آن بر روی آتش سوزی، دمای متوسط را در منطقه افزایش یافته و سبب خشکی، کاهش رطوبت و بستر وقوع آتش در جنگل را فراهم کند.

وی افزود: آتش سوزی برای جنگل در شرایط طبیعی به اعتقاد کارشناسان، بد نبوده و می‌تواند آفات و امراض تهدید کننده درختان را کنترل کند.

پارسامهر ادامه داد: آتش سوزی غیرطبیعی جنگل‌ها اکوسیستم جنگل را به لحاظ جامعه گیاهی، جامعه جانوری و حتی میکرو ارگانیسم تحت تاثیر منفی خودش قرار داده است.

وی گفت: بیشتر آتش سوزی جنگل‌های گلستان بر اثر عامل انسانی است که باید همه دستگاه‌های دولتی، جامعه بهره‌بردار و شهروندان، برای نگهداری این موهبت خدادادی بیشتر دلسوزی کنند.

این محقق بخش منابع طبیعی در گلستان با تاکید بر اختصاص بودجه مناسب، استقرار امکانات و تجهیز جوامع محلی به تجهیزات اطفای حریق و برگزاری منظم آموزش به جامعه از خطرات کاهش سطح جنگل وحفظ آن با مدیریت درست و پشتیبانی توسط دستگاه های دولتی در استان، گفت: تغییرات اقلیمی موضوع جهانی و مختص به استان گلستان نبوده و عامل این تغییرات اقلیمی هم پس از انقلاب صنعتی با افزایش مصرف سوخت فسیلی آغاز شده و عاملی برهم زدن تعادل جنگل شده است.