دژی به قدمت پهره؛ “قلعه ناصری” نگینی در مرکز ایرانشهر

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، یکی از قلعه‌های مهم در جنوب سیستان و بلوچستان قلعه ناصری ایرانشهر بوده که بعد از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در منطقه بلوچستان به شمار می‌رود.

ناصرالدوله فرمانفرما که حـاکم کـرمان و بلوچستان بود در سال ۱۲۵۸ هجری قمری پیشنهاد ساخت این دژ نظامی بزرگ را در فهرج یا پهره (نام قدیم ایرانشهر) به ناصر الدین شاه قاجار داد و حسین معمارباشی کرمانی با دستور ناصرالدین شاه قاجار این بنا را در سال ۱۲۶۴ هجری شمسی ساخت.

بنا به مستندات تاریخی کار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقر حکمرانی بلوچستان که تا آن سال قلعه کهن و عظیم بمپور بود، به این قلعه انتقال یافت.

این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و ۵۰۰ متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از ۱۵۰ اتاق، حال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاکم نشین بود.

یکی از قلعه‌های مهم در جنوب سیستان و بلوچستان قلعه ناصری ایرانشهر بوده که بعد از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در منطقه بلوچستان به شمار می‌رود

در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی با تصرف شهر فهرج یا پهره توسط قوای رضاخان پهلوی این شهر به نام ایرانشهر تغییر نام یافت.

زمانی که رضاخان به اقتدار زیادی دست یافت و دولت مرکزی به اندازه کافی جایگیر شده بود و به قدرت رسید، ارتش رضاخان پهلوی به پیشوایی تیمسار امان الله جهانبانی در بلوچستان این دژ را تسخیر کرد و همین امر نیز باعث شد که نام آن به قلعه ایرانشهر تغییر پیدا کند.

در زمان پادشاهی محمدرضا شاه، این قلعه ۲ بار تغییر کاربری داد، یک بار به ژاندارمری تبدیل شد و بار دوم نیز برای مدت کوتاهی از آن به عنوان محل تدریس استفاده کردند، در سال های نخست انقلاب نیز برای مدتی خالی از سکنه شد و تقریبا بلا استفاده رها شده بود.

گذشت زمان موجب شد که این قلعه ویران شود به گونه‌ای که در سال ۱۳۶۱، حدود به ۹۸ درصد از محیط درونی بنا با بولدوزر نابود و تنها اثر بر جا مانده از آن به قسمت سردر و حصار مربوط می‌شد، این قلعه سرانجام در سال ۱۳۷۵ در لیست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

معماری قلعه ناصری ایرانشهر

خشت و گل و آجر از مصالح تشکیل‌دهنده قلعه ناصری ایرانشهر هستند، حصار قلعه در کل ۹ برج دیدبانی دارد و دیوارهای آن در روی سطح زمین دارای قطر ۴.۵ متر و ارتفاع ۷ متر است. این ساختمان وسعتی بیش از ۳۶ هزارمتر مربع دارد.

قلعه ایرانشهر بنا به متون باقی مانده، بیش از ۱۵۰ اتاق شامل مال‌بند، حوض‌خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و حاکم‌نشین داشت.

هرچند معماری داخلی قلعه تخریب شده؛ اما از زیبایی‌های معماری قلعه می‌توان به آجرنمای تزیینی سردر ورودی و برج‌های آجرکاری شده دو جهت اشاره کرد که دارای انواع طرح‌های رجچینی، دندان‌موشی، هندسی، لوزی و چلیپایی است.

بیشتر بخوانید:

قلعه ناصری نگین درخشان ایرانشهر گردشگران را فرا می‌خواند

قلعه ناصری ایرانشهر؛ سازه‌ای خشتی از دوره قاجار

قلعه ناصری ایرانشهر جذاب و دیدنی

قلعه ناصری؛ مقر حکمرانی بلوچستان

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایرانشهر گفت: قلعه های مهم در جنوب سیستان و بلوچستان همواره شمار زیادی از مسافران و گردشگران را در مناسبت های مختلف و تعطیلات بویژه ایام نوروز به خود جذب می کند.

رحمان ریگی در گفت‌وگو با خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا اظهار کرد: قلعه ناصری ایرانشهر بعد از قلعه بمپور بزرگترین و مهمترین قلعه خشت و گلی در جنوب سیستان و بلوچستان است.

وی بیان کرد: کار ساخت این قلعه هفت سال به طول انجامید و از آن پس بنام قلعه ناصری یا ناصریه مشهور شد و مقر حکمرانی بلوچستان که تا آن سال قلعه کهن و عظیم بمپور بود به این قلعه انتقال یافت.

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایرانشهر افزود: این بنای تاریخی با مساحت هفت هزار و ۵۰۰ متر مربع شامل بخش های مختلف از جمله چهار حیاط مجزا و بیش از ۱۵۰ اتاق، حال بند، حوض خانه، انبار، اصطبل، حمام، سربازخانه و منطقه حاکم نشین است.

وی ادامه داد: مصالح اصلی این قلعه از خشت، گل و آجر است و حصار آن مجموعا داری ۹ برج دیدبانی است که قطر دیوارهای حصار آن در روی سطح زمین به پنج متر و ارتفاع آن به حدود هفت متر می رسد.

ریگی گفت: این نوع تزئین یادآور سبک معماری بکاررفته در برج های ارگ بم در استان کرمان توسط هنرمندان آن خطه است.