جرجان، شهر سه هزار ساله‌ای که در دل تاریخ فرو رفت

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، ظاهرش به شهر نمی‌ماند چون هیچ اثری از بنا یا سازه‌ای دست‌کم تا فاصله ۷۰۰ یا ۸۰۰ متری آن وجود ندارد، فقط زمین هموار و دارای پستی و بلندی در برخی نقاط آن مشاهده می‌کنند اما به گفته مدیر پایگاه شهر باستانی جرجان، در زیر این سطح به ظاهر صاف، شهری چند هزار ساله به خاک سپرده شده است که چند روایت برای ویرانی آن مطرح است از جمله «حمله مغول در سال ۶۱۸ هجری قمری، جنگ‌های داخلی، بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله و در نهایت حفاری‌های غیرقانونی».

قدرت شاکری راست می‌گوید؛ چند دهه قبل و با انجام کاوش‌های باستان‌شناسی، بقایایی از این شهر تاریخی بزرگ و شکوفا که زمانی پایتخت سلسله «آل زیار» بوده از جمله «کانال‌های هدایت آب و فاضلاب شهری، کوره‌های سفالگری و شیشه‌گری و نیز گذرگاه‌های آجری» پیدا شد اما همین چند نقطه کاوش شده هم توسط افراد سودجو و آگاه به ارزش مادی و سرقت آن، حضور گله‌ای حیوانات اهلی برای چرا و همچنین جولان حیوانات وحشی و ولگرد مانند سگ‌، گربه‌، موش‌، شغال‌ و روباه، این محوطه تاریخی تا حدود زیادی تخریب شد.

در مجموع و طی چند مرحله کاوش‌های انجام شده در شهر باستانی جرجان، اشیای گوناگونی شامل «ظروف بی لعاب، بی لعاب ساده، بی لعاب نقش دار، لعاب‌دار با تزئین نوشته‌های کوفی، لعابدار رنگارنگ، لعاب یکرنگ، لعاب پاشیده، لعاب پاشیده و کنده کاری، لعاب پاشیده و نقش کنده، زرین فام، نقاشی زیرلعاب، شیشه، پیه سوز، مجسمه‌های گلی، سکه و اشیای فلزی» به دست آمده که همگی نشان دهنده تبحر هنرمندان جرجانی در قرون گوناگون اسلامی و نیز روابط هنری آنان با هنرمندان شهرهای دیگر داخل و خارج ایران است.

گفته شده که کشف کوره‌های شیشه‌گری در ایران برای نخستین بار در محوطه شهر باستانی جرجان ثبت شده و ظروف معروف به زرین فام، از مهمترین یافته‌های سفالی به دست آمده از این شهر تاریخی است.

همچنین یافته‌های معماری کشف شده این شهر تاریخی از جمله راه‌های آجر فرش‌شده، کوره‌های ساخت سفال و فلز و نیز کانال‌های آبرسان (آب آشامیدنی و هدایت فاضلاب)، از دیگر نشانه‌های عمران و آبادانی و شکوفایی شهر تاریخی جرجان است.

با این حال کم‌توجهی مسوولان به‌ویژه متولیان میراث فرهنگی در چند دهه گذشته از یک سو، تصرف و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در بخش‌هایی از شهر تاریخی جرجان از سوی دیگر سبب شده تا به گفته مدیر پایگاه این شهر باستانی از گستره ۲ هزار و ۵۰۰ هکتاری آن فقط بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ هکتار باقی بماند.

شاکری افزود: برای حفظ و نگهداری از گستره باقی مانده شهر باستانی جرجان، علاوه بر به نیروی انسانی، به سالیانه دست‌کم ۱۰۰ میلیارد ریال اعتبار ملی نیاز است.

وی با اشاره به انجام مطالعات و نقشه‌کشی شهر تاریخی جرجان، اضافه کرد: این اقدام با حمایت وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و اداره کل میراث فرهنگی گلستان توسط نیروهای متخصص و باستان‌شناس و با همراهی پهپادی سپاه پاسداران انجام شد و نیاز به نقشه‌برداری این شهر باستانی را تا ۳۰ یا ۴۰ سال آینده برطرف کرد.

شاکری، نقشه‌برداری قبلی انجام شده از شهر باستانی جرجان را مربوط به سال ۱۳۶۳ شمسی اعلام کرد و گفت: نقشه‌کشی جدید که سه هزار گمانه‌زنی برای تعیین صحیح گستره باقی مانده این شهر انجام شد، بسیار دقیق و فنی است.

وی، پاسخ درست به استعلام شهروندان برای ساخت و سازها و جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز، اعلام نقشه محدوده شهر تاریخی جرجان به ادارات متولی از جمله «شهرداری و بنیاد مسکن» برای رعایت ضوابط حریم این شهر در انجام فعالیت‌های عمرانی و همراهی دستگاه قضایی در برخورد با متخلفان احتمالی را از خوبی‌های نقشه‌کشی شهر باستانی جرجان اعلام کرد.

مدیر پایگاه شهر باستانی جرجان همچنین گفت: توجه به این شهر تاریخی و ایجاد زیرساخت‌های رفاهی مورد نیاز به همراه ایجاد سایت موزه در آن می‌تواند این شهر را به کانون جذب گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کند.

شاکری بر ضرورت انجام کاوش‌های جدید در شهر باستانی جرجان تاکید کرد و افزود: این شهر تاریخی می‌تواند مکانی برای حضور پژوهشگران و باستان شناسان داخلی و خارجی برای کارهای پژوهشی مرتبط با تاریخ چند هزار ساله باشد.

وی همچنین با اشاره به پیداشدن تعداد زیادی اشیای سفالی در قالب کاوش‌های انجام شده در شهر باستانی جرجان و دیگر مناطق تاریخی استان گلستان، اضافه کرد: راه‌اندازی و ساخت بانک سفال و مسقف کردن بخش‌های کاوش شده (کوره‌های سفال‌گری، شیشه گری، فلزکاری و کانال‌های آبرسانی) و نورپردازی آن از دیگر نیازهای این شهر تاریخی برای جذب گردشگر است.

شاکری از موافقت وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برای اختصاص ۶ هزار میلیارد ریال اعتبار ساخت سایت موزه شهر باستانی جرجان خبر داد و اضافه کرد: این اعتبار از سال آینده و در سه سال اختصاص خواهد یافت.

مدیر پایگاه شهر باستانی جرجان همچنین گفت: ریشه و فلسفه ساخت گنبدقابوس، بلندترین بنای تمام آجری جهان که ثبت جهانی نیز شده، در فاصله سه کیلومتری این شهر باستانی هم به سبب شکوفایی آن در دوره‌های اسلامی (سامانیان، آل زیار و سلجوقیان) بوده است.

وی افزود: از ۲۰۰ کیلومتر دیوار دفاعی گرگان، حدود ۸۰ کیلومتر آن در گنبدکاووس قرار دارد ضمن اینکه بنا و مقبره امامزاده یحیی بن زید(ع) این شهر هم که دارای شجره‌نامه و کتیبه است دلالت بر غنای تاریخی، علمی، فرهنگی و مذهبی شهر باستانی جرجان است.

وی با تاکید برضرورت اهتمام بیشتر به شهر تاریخی جرجان و تامین نیازهای زیرساختی و نگهداری آن از سوی مسئولان و مردم، تصریح کرد: این شهر تاریخی می‌تواند به کانونی برای گسترش صنعت گردشگری شهرستان گنبدکاووس تبدیل شود.

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، جرجان از شهرهای مهم ایران در دوره‌های سامانیان، آل زیار و سلجوقیان به شمار می‌رفت و در دوران شکوفایی خود مهد علم و ادب و صنایعی مانند شیشه‌گری، سفالگری، فلزکاری بود.

این شهر باستانی در فاصله سه کیلومتری غرب مرکز شهرستان ۴۰۰ هزار نفری گنبدکاووس و در کنار مرقد مطهر حضرت یحیی بن زید(ع) از نوادگان امام سجاد (ع) واقع شده و مطابق نوشته جغرافی‌نویسانی چون «اصطخری» و «ابن حوقل» با شهرهای مشهور و همتراز دوران خود مانند ری و نیشابور قابل مقایسه بود.

شهر باستانی جرجان که در سال ۶۲۰ هجری قمری بر اثر حمله مغول از بین رفت، سال ۱۳۱۷ با شماره ۴۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.