جنگ بقای دریا در شهر بادگیرها

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، در طول سال‌های اخیر نسخه‌های فراوانی توسط مسوولان و کارشناسان امر برای حل مشکلات ناشی از خشکسالی در پهناورترین استان کشور یعنی سیستان و بلوچستان پیچیده شد که برخی از آنها در همان ابتدای امر با شکست مواجه شد و برخی نظیر آبرسانی سقایی با مشکلات فراوان هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد تا حداقل نیاز برخی روستاها در هر شبانه‌روز رفع شود.

اما میان تمامی این طرح‌ها حدود ۲ سالی است که عزم‌ها جزم شده تا کورسوی امید در دل مردم سیستان و بلوچستان بویژه در منطقه سیستان که با خشکسالی‌های بیش از ۲ دهه، قهر طبیعت و بدعهدی کشور همسایه در رهاسازی حقابه رودخانه هیرمند که سالانه ۸۲۰ میلیون متر مکعب است، دست و پنجه نرم می‌کند، روشن شود.

با سپردن سکان اداره کشور به دولت سیزدهم شهید آیت الله سید ابراهیم رئیسی رسیدگی به مشکلات مردم و ضعف‌ها و کاستی‌های برجا مانده از دولت‌های قبل شتاب بیشتری گرفت به گونه‌ای که گام‌های رئیس جمهور شهید برای پایان دادن به محدودیت‌های آبی کار خود را با اجرای طرح بزرگ جهاد آبرسانی، آغاز انتقال آب از دریای عمان، ساخت آب‌شیرین‌کن‌ها و افزایش ظرفیت شیرین‌سازی آب از دریا و حفر چاه‌های آب ژرف آغاز کرد و اینها تنها گوشه‌ای از اقدامات دولت سیزدهم برای رفع مشکلات آبی در سیستان است.

کارخانه آب‌شیرین‌کن سیستان قرار بود با دستان پُر خیر و برکت رئیس جمهورشهید افتتاح شود؛ اکنون با اجرای این طرح بزرگ و منحصربه فرد ضمن تأمین آب نیمی از جمعیت زاهدان و منطقه سیستان، وابستگی آب شرب این مناطق به خارج از مرزها کاهش می‌یابد اگر چه وضعیت منابع آبی در این خطه که ۱۱.۴ درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده از سایر نقاط به مراتب بدتر است؛ اما مردمانی که خشکسالی و کمبود آب امانشان را بریده و رس زمین‌هایشان را کشیده، اینک به همت دولت سیزدهم امید به دلشان بازگشته، چرا که طبق گفته خودشان صدایشان به گوش متولیان رسیده و عزم مسوولان امر برای کاهش این محدودیت‌های آبی جزم شده است.

با این تفاسیر روز گذشته در حالی علی‌ اکبر محرابیان وزیر نیرو در سفر به سیستان و بلوچستان بزرگترین آب شیرین کن خاورمیانه در خشکی را با هدف تامین آب زاهدان و سیستان وارد مدار کرد که قرار بود این طرح با حضور شهید آیت الله رئیسی در دومین سفر استانی به این منطقه افتتاح شود اما وقوع حادثه بالگرد حامل ایشان و همیات همراه، حسرت دیدار رئیس جمهور مردمی را بر دل ساکنان این دیار تا ابد نشاند.

طرحی که قرار بود با دستان پُر خیر و برکت رئیس جمهور شهید افتتاح شود و با اجرای این طرح بزرگ و منحصربه فرد یعنی «کارخانه آب‌شیرین‌کن» که ضمن تأمین آب نیمی از جمعیت زاهدان و منطقه سیستان، وابستگی آب آشامیدنی این مناطق به خارج از مرزها کاهش می‌یابد.

با این وجود بیش از سه سال از سپردن سکان اداره کشور به دولت سیزدهم می‌گذشت، دولتی که به ریاست شهید آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی و با شعار «دولت مردمی، ایران قوی» کار خود را آغاز کرد و به گفته بسیاری از کارشناسان و ناظران، در تاریخ دولت‌های پس از انقلاب، هیچ دولتی به‌اندازه دولت سیزدهم و آیت‌الله رئیسی میراث‌دار مشکلات، ضعف‌ها و کاستی‌های برجای مانده از دولت پیش از خود نبوده است.

با این حال اما شهید آیت الله رئیسی بدون لحظه‌ای درنگ و از همان روز نخست آستین همت را بالازده و با تلاش مجدانه، مجاهدانه و شبانه‌روزی، یک به یک در پی باز کردن گره‌های کور مدیریتی گذشته و سامان دادن به اوضاع آشفته کشور برآمده است.

مروری بر تلاش‌های انجام شده برای تأمین آب

تأمین آب آشامیدنی منطقه سیستان تا قبل از سال ۱۳۷۰ از رودخانه سیستان توسط کانالی به نام نهر شهر تأمین می‌شده و روستاهای منطقه فاقد شبکه سراسری آب آشامیدنی بوده است.

در دهه ۶۰ طرحی به نام طرح آبرسانی به ۸۲۰ روستا در سیستان اجرا و از طریق مخازن چاه نیمه و ساخت تصفیه‌خانه روستایی در شهرستان زهک در مجاورت چاه نیمه‌ها آب آشامیدنی سالم به روستاهای سیستان منتقل شد و تقریباً تمام روستاهای منطقه از آب سالم و بهداشتی بهرمند شدند.

در دهه ۷۰ آب شهر زابل با اجرای خط انتقال به مخازن چاه نیمه منتقل و آبرسانی به شهر زابل توسط لوله به تصفیه خانه زابل انتقال و وارد شبکه شهری شد.

در سال ۱۳۸۲ با افتتاح طرح عظیم انتقال ۸۰۰ لیتر در ثانیه، آب آشامیدنی مرکز سیستان و بلوچستان از مخازن چاه نیمه سیستان با ۲۰۰ کیلومتر لوله‌گذاری به زاهدان منتقل شد، این در حالیست که با بروز خشکسالی‌های پی‌درپی در منطقه سیستان و عدم تحقق حقابه هیرمند، تنش آبی در شمال سیستان و بلوچستان در حال تبدیل شدن به یک مسأله جدی بود.

رویکرد بهره‌برداری از منابع آب درون مرزی در دولت سیزدهم

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست‌های آبی در سیستان و بلوچستان وارد مرحله جدیدی شد. در گام نخست ابتدا به مطالعه و بررسی تأمین آب آشامیدنی از منابع داخلی و ترجیحاً نزدیک به منطقه سیستان با فرض حذف چاه نیمه‌ها و اتکای به منابع داخلی بود.

از طرفی وابستگی شمال سیستان و بلوچستان به رودخانه هیرمند که سرچشمه آن در خاک افغانستان است را کم می‌کرد و از سویی به علت نزدیکی مکانی هزینه‌های انتقال را بسیار پایین می‌آورد.

بخشی از این طرح در منطقه حرمک، شیله و هامون هیرمند توسط آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان و با حفر چاه و ساخت بزرگترین آب شیرین کن فراساحلی با هدف تأمین بخشی از نیاز آبی شهر زاهدان و کم کردن برداشت آب از چاه نیمه‌ها و در نهایت به صفر رساندن انتقال آب از سیستان به زاهدان که وابسته به آب هیرمند است اجرایی شده است.

بخش دیگر این طرح که عملیات اجرایی آن توسط شرکت آب منطقه‌ای سیستان و بلوچستان آغاز شده و با عنوان طرح جامع آبرسانی تأمین آب آشامیدنی سیستان ادامه دارد، با بررسی و حفرچاه‌های اکتشافی ظرفیت‌های آبی منطقه را مورد بررسی علمی قرار داده و در نهایت ظرفیت آب‌های زیرزمینی دشت بندان در غرب شهرستان زابل در محدوده میل نادر و منطقه پریان در شرق زابل را مورد تأیید قرار داده و عملیات اجرای آن شروع شده است.

بیشتر بخوانید:

آبگیری سد «شهری کور» ؛ زدودن غبار عطش از چهره سیستان و بلوچستان

تحقق وعده دولت سیزدهم پایانی بربحران آب شد/از آبگیری سدکهیر و شهری‌کور تا انتقال آب دریا

نصب آب‌شیرین‌کن دشتک؛ منحصر به ‌فردترین طرح آبی رئیس جمهور شهید در سیستان و بلوچستان

طرح تامین آب اضطراری سیستان و بلوچستان یک پروژه الگو برای کشور

استاندار سیستان و بلوچستان گفت: پروژه تامین آب اضطراری منطقه سیستان و زاهدان یک طرح الگو در کشور است و نشان می‌دهد که اگر پای کار باشیم می‌توانیم کارهای بزرگی انجام دهیم.

محمد کرمی اظهار کرد: با تلاش تمامی مجموعه وزارت نیرو، شرکت‌ها و پیمانکاران این طرح بزرگ انجام گرفت و همه پای کار آمدند تا طرح حفر چاه و انتقال آب انجام شود و این در حالی انجام گرفت که در سال گذشته این منطقه بیابان بود و بیشترین حجم توفان‌ها را در منطقه داشتیم و شرایط کار در منطقه بسیار سخت بود.

وی افزود: از سوی دیگر شرایطی حاکم بود که آب چاه نیمه‌ها در حال اتمام بود و مردم گلایه‌مند و نگران از شرایط پیش رو بودند، اما خداوند در کنار تلاش همه مجموعه‌ها، نعمت بارندگی در شمال سیستان و بلوچستان را عطا کرد و چاهک های در حال خشکیدن حیات دوباره گرفتند.

استاندار سیستان و بلوچستان بیان کرد: طرح انتقال آب دریا نیز طرح بی‌نظیری است که با نگاه ویژه رهبر معظم انقلاب بخشی از اعتبارات مورد نیاز نیز از صندوق ذخیره ملی تامین شد و این طرح بزرگ هم اکنون در حال اجراست.

وی خاطرنشان کرد: کیفیت در اجرای کار بسیار مهم است و باید بر کیفیت امور نظارت شود.

کرمی عنوان کرد: پروژه تامین آب اضطراری منطقه سیستان یک پروژه بی‌نظیر و الگو است و نشان می‌دهد که اگر بخواهیم در کشور پروژه‌های بزرگ انجام دهیم می‌توانیم به سرعت کار را شکل دهیم.

طرح آب‌شیرین‌کن التیام‌بخش نگرانی‌های ۵۰ ساله مردم سیستان

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان بیان کرد: آب‌شیرین‌کن طرح جامع تأمین آب سیستان و زاهدان به عنوان منحصر به ‌فردترین طرح آبی وزارت نیرو است که با تکمیل و بهره‌برداری از این طرح، امکان شیرین‌سازی ۱۰۰ هزار مترمکعب آب در شبانه روز فراهم شد.

علیرضا قاسمی در گفت‌وگو با خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا با اشاره به وضعیت آبی سیستان و طرح‌های وزارت نیرو در این منطقه بیان کرد: رودخانه هیرمند اصلی‌ترین نقش را برای تأمین آب آشامیدنی و کشاورزی ساکنان شمال استان ایفا می‌کند؛ اما ساخت سدهای متعدد روی این رودخانه توسط افغانستان از ابتدای دهه ۵۰ و عدم پایبندی این کشور به موضوع تأمین پایدار حقابه ایران، منطقه را دچار چالش جدی کرده و این اتفاق باعث ایجاد خشکسالی‌های متناوبی در این دشت شده است‌.

وی ادامه داد: خشکسالی در منطقه سیستان و بلوچستان باعث افزایش آسیب‌ دیدگی اقلیمی و بیابانی‌تر شدن درون سرزمینی شده بگونه‌ای که مهاجرت اجباری و خالی شدن مرزها از مهمترین چالش‌های این منطقه در صورت عدم تأمین آب آشامیدنی است که این موضوع افزایش حاشیه‌نشینی برای سایر شهرها را نیز به دنبال دارد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان اظهار کرد: از نیمه سال ۱۴۰۱ که نگرانی‌ها درباره عدم تحقق حقابه قانونی ایران از رودخانه هیرمند افزایش یافت، برای جبران ناترازی آب آشامیدنی منطقه از سوی وزارت نیرو طرح‌های مختلفی در فازهای اجرایی متفاوت با موضوع تأمین آب اضطراری، کوتاه مدت، میان‌مدت و بلندمدت مطرح و مصوب و در دستور کار قرار گرفت.

برای نخستین‌بار در تاریخ سیستان، وابستگی آب آشامیدنی ساکنان این منطقه به آب‌های خارج از حوزه سرزمینی ایران کاهش خواهد یافت و این موضوع التیام‌بخش نگرانی‌های ۵۰ ساله مردم سیستان برای تأمین آب آشامیدنی خواهد بود وی تاکید کرد: پیرامون این موضوع از نیمه سال ۱۴۰۱ ضمن انتقال آب بین چاه‌نیمه‌ها و جابه‌جایی آب از چاه‌نیمه چهار و۲ به چاه‌نیمه سه و یک که محل برداشت آب آشامیدنی است، طرح‌های آبی جدیدی برای کاهش و قطع وابستگی آب آشامیدنی به آب‌های برون مرزی آغاز شد.

قاسمی گفت: طرح تأمین آب از سفره‌های آب زیرزمینی غرب سیستان به عنوان فاز اضطراری و کوتاه مدت از ابتدای زمستان ۱۴۰۱ با حفاری چاه‌ها و ایجاد راه‌های دسترسی آغاز شد، در همین راستا اجرای خطوط انتقال آب و برق و سایر سازه‌ها و تجهیزات مورد نیاز در مناطق، حرمک، هامون‌، هیرمند، شیله و لواریاب توسط شرکت آبفای سیستان و بلوچستان و از ابتدای سال ۱۴۰۲ نیز در منطقه میل نادر تا بندان توسط آب منطقه‌ای استان آغاز شد.

وی با اشاره به نتایج اقدام‌های صورت گرفته، افزود: در مدت کمتر از ۶ ماه با افزایش برداشت آب از منطقه حرمک، ۵۰۰ لیتر در ثانیه انتقال آب از چاه نیمه به زاهدان کاهش یافت و این منبع آبی جایگزین چاه نیمه سیستان برای تأمین بخشی از کمبود آب آشامیدنی زاهدان شد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان بیان کرد: در این مناطق تاکنون ۷۳ حلقه چاه حفر و تجهیز شده و با اجرای خطوط انتقال آب و برق امکان استحصال آب به میزان ۲ هزار و ۱۵۰ لیتر در ثانیه فراهم شده است.

وی با بیان اینکه به دلیل نوع آبرفتی دشت و وجود املاح متفاوت در لایه‌های آبرفتی اشباع از آب، آب استحصال شده از مناطق هامون، هیرمند و شیله در محدوده آب‌های شور و لب شور قرار دارند، اظهار کرد: با توجه به این شرایط به منظور قابل آشامیدن کردن آب و ارتقای رفاه اجتماعی ساکنان منطقه سیستان و زاهدان، ساخت کارخانه آب‌شیرین‌کن و شیرین‌سازی آب با ظرفیت ۱۰۰ هزار متر مکعب در شبانه روز به عنوان منحصر به ‌فردترین طرح آبی در نوع خود در منطقه شروع شد تا با تکمیل آن طرح تأمین آب استان قابلیت بهره‌برداری پیدا کند.

قاسمی تاکید کرد: با بهره‌برداری از این طرح در سه فاز اجرایی با ۲ واحد ۳۵ هزار مترمکعبی و ۳۰ هزار مترمکعبی، برای نخستین‌بار در تاریخ سیستان، وابستگی آب آشامیدنی ساکنان این منطقه به آب‌های خارج از حوزه سرزمینی ایران کاهش خواهد یافت و این موضوع التیام‌بخش نگرانی‌های ۵۰ ساله مردم سیستان برای تأمین آب آشامیدنی خواهد بود.