مجله خبری آباجان
نوشته های مشابه
به گزارش خبرنگار سیاسی آباجان به نقل از ایرنا، معاهده مشترک جامع راهبردی ایران و روسیه سرانجام پس از طی فراز و نشیب‌های بسیار به امضای روسای جمهور ایران ایران و روسیه رسید. شاید در نگاه اول آن‌چه اهمیت این توافقنامه راهبردی را در افکار عمومی دوچندان کند هم‌زمانی آن با ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید است که دولت پزشکیان می‌تواند از آن به عنوان برگ برنده در مذاکرات استفاده یا اهرمی واقع‌گرایانه در خنثی‌سازی تحریم‌ها استفاده کند.
هر چند دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین تصریح کرده است که زمان‌بندی امضای این معاهده برای انحراف توجهات از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور جدید آمریکا، تنظیم نشده بود. عباس عراقچی نیز در مصاحبه‌ای خاطرنشان کرده که این برنامه‌ریزی‌ها از ماه‌ها پیش تعیین شده بود اما هم زمانی حتی تصادفی آن با آغاز دور دوم ریاست جمهوری ترامپ برای جامعه ایرانی تهی از معنا نیست.
علاوه بر این مزایا به نظر می‌رسد یکی از ابعاد راهبردی دیگر این توافقنامه که در میان انبوه جنبه‌های آن مهجور مانده است بعد «شفافیت» آن است. از این زاویه دید، قراردادی که روز جمعه ۲۸ دی ماه ۱۴۰۳ (۱۷ ژانویه ۲۰۲۵) به امضای مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین رسید علاوه بر ارتقای سطح همکاری‌های ایران و روسیه، گام بلندی نیز در راستای ارتقای سطح «وفاق» میان دولت و مردم است.
متن کامل این توافقنامه که شامل یک مقدمه و ۴۷ ماده در همه حوزه‌های مناسبات دوجانبه است، ساعاتی پس از امضای آن از سوی پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری منتشر شد تا تحلیل‌گران حوزه‌های مختلف و نیز همه شهروندان جمهوری اسلامی ایران از محتوای آن مطلع و به ارزیابی‌اش بپزدازند.
«شفافیت» معاده جامع راهبردی، چگونه «وفاق» دولت و مردم را ارتقاء می‌دهد؟
گفتمان وفاق به عنوان ایده مبنایی دولت چهاردهم همواره مورد تاکید رئیس‌جمهور بوده و وی سیاست‌گذاری کلی دولت را بر این مبنا تنظیم کرده است. علاوه بر حرکت در مسیر تحقق وعدهای انتخاباتی، شفاف و صریح بودن رئیس‌جمهور با مردم گام دیگری برای تحکیم و تضمین بقای وفاق میان دولت و مردم است. اخیرا وزیر کشاورزی نیز در نشستی خبری اعلام کرده است: «برنامه دولت چهاردهم و وعده رئیس‌جمهور شفافیت و صادق بودن با مردم و رسانه‌هاست.»
در این منظومه فکری، شفافیت یکی از پایه‌های اصلی جمهوریت و ملازم با «حق دانستن» مردم است و آنتی‌تز آن رفتار قیم مآبانه توام با ابهام و پنهان‌کاری از سوی حاکمان است. اگر دولتی خود را ملزم به رعایت حق مردم بداند، شفافیت را در تصمیم‌گیری‌های خود به مثابه مفروضی انکارناپذیر می‌گنجاند. ایجاد شفافیت در اهداف و چگونگی مسیری که دولت در حال طی کردن آن است می‌تواند موجب کاهش نگرانی مردم از آینده و نیز خنثی‌سازی اتهامات تمامیت خواهان و ریزش بدنه اجتماعی دولت شود. اما این دو هدف چگونه محقق می‌شود؟
الف) زمینه‌های کاهش نگرانی مردم از آینده اقتصادی
اهمیت شفاف‌سازی این توافقنامه برای مردم علاوه بر باور دولت به «شفافیت مداری»، اقدامی در راستای کاهش نگرانی‌های عامه مردم از تغییرات بین‌المللی است. زیرا همانطور که سخنگوی دولت در یادداشتی آورده است اولا توافقنامه راهبردی میان ایران و روسیه قراردادی بلندمدت و مبتنی بر اصول منشور سازمان ملل متحد، حقوق دوجانبه و توازن تعهدات است. ثانیا مانع روابط ایران با دیگر کشورها نخواهد بود و امضای این قرارداد منافاتی در حوزه همکاری با دیگر کشورها نخواهد داشت.
ویژگی بسیار مهم «توازن تعهدات» یکی از ابعادی است که فی‌نفسه جزو علل تدوام این توافقنامه برای بلندمدت می‌شود زیرا با تغییر دولت‌ها، سکانداران جدید وزارت خارجه دو کشور به بهانه یک جانبه بودن تعهدات از آن خارج نخواهند شد و علاوه بر این توافقنامه مذکور نافی گسترش ارتباط با سایر کشورها یا کشورهای جدید نیست بنابراین اگر دولت پزشکیان در مذاکرات با کشورهای اروپایی به افق‌های جدیدی دست یابد، توافقنامه جامع ایران و روسیه باز هم می‌تواند به قوت فعلی به راه خود ادامه دهد و مانع گسترش فعالیت دیپلماتیک ایران نخواهد شد.
انعقاد یک توافقنامه جامع و بلندمدت می‌تواند نوید افق‌های روشن اقتصادی و معیشتی را پس از چند دهه تحریم‌های ظالمانه به شهروندان ایرانی بدهد و این عمل به وعده از سوی دولت نه تنها موجب حفظ سرمایه‌های اجتماعی انتخابات تابستان ۱۴۰۳ می‌شود بلکه به مرور زمان و با گشایش در وضعیت اقتصادی موجب رشد این سرمایه نیز می‌شود.
ایجاد شرایط توسعه پایدار با یکی از بازیگران مهم منطقه و جهان نقطه قوت دولت چهاردهم در راستای ارتقای زندگی شهرواندان است. البته ممکن است برخی رقبای دولت، پزشکیان و کابینه وی را متهم به عدم شفافیت آن چه میان ایران و روسیه به امضا رسید، کنند که با انتشار متن توافقنامه و توضیحاتی که در این زمینه به مردم داده می‌شود، تلاش برای کوچک‌نمایی این دستاورد یا پنهان کردن ابعاد آن بی‌نتیجه خواهد ماند.
ب) نحوه خنثی کردن اتهامات وفاق ستیزانه تمامیت خواهان
اتهام غرب‌زدگی به کابینه دولت چهاردهم از همان ابتدای شکل‌گیری دولت در دستور کار تمامیت خواهان قرار گرفت تا با این حربه علاوه بر ایجاد شکاف میان دولت و بدنه اجتماعی آن به سنگ‌اندازی در مسیر توسعه دیپلماسی در وزارت خارجه بپردازند. این حربه به صورت مکرر هنگام پیشنهاد بررسی مجدد FATF، مذاکره با کشورهای اروپایی و … مانند یک اهرم فشار مورد استفاده این طیف تمامیت خواه قرار گرفت تا دولت از هر اقدامی که باعث ایجاد روزنه‌ای ولو کوچک در وضعیت معیشتی مردم می‌شود، بازبماند و به این ترتیب بدنه اجتماعی حامی دولت روز به روز نحیف‌تر شود.
نمونه اخیر برچسب‌زنی هایی از این دست، انتساب اتهامات عجیب به رئیس‌جمهور در مصاحبه با شبکه آمریکایی NBC بود که مخالفان دولت سیل توهین‌ها را به سوی پزشکیان روانه کردند. اما امضای توافقنامه راهبردی میان ایران و روسیه پادزهر این فضاسازی مسموم است و نشان می‌دهد دولت چهاردهم در مذاکره با غرب یا آمریکا فارغ از هژمونی آن‌ها صرفا به دنبال راهی برای گفتگو شرافتمندانه در راستای تامین منافع ملی است.
علاوه بر این همانطور که سخنگوی دولت اعلام کرده «موضوع توافقنامه ایران و روسیه از دولت اصلاحات آغاز گردیده و اکنون به‌روزرسانی شده است». ثانیاً این قرارداد ضد تحریمی است و می‌تواند فشارهای تحریمی را کم اثر کند. بر این اساس امضای توافقنامه بلندمدت و راهبردی با روسیه که از زمان دولت سید محمد خاتمی آغاز شده و در دولتی با خاستگاه گفتمان «اصلاحات» به مرحله نهایی رسیده است، حاکی از باور به جهان چندقطبی و تلاش برای ایجاد روابط سازنده با همه قدرت‌های بزرگ جهان از جمله قدرت‌های آسیای شرقی و روسیه است.
در این چارچوب پزشکیان در نشست «هم‌اندیشی با فعالان اقتصادی فدراسیون روسیه» تاکید کرده است: «ما هیچ راهی نداریم جز اینکه با هم ارتباط داشته باشیم. آمریکا هر دو کشور را تحریم کرده و به دنبال گسترش یکجانبه‌گرایی در دنیا است. اینکه یک قدرت بخواهد در دنیا سایر کشورها را زیر سلطه بگیرد و کشورهایی مثل روسیه و ایران و حتی چین را تحریم کند، قابل پذیرش نیست.»
شفاف‌سازی در اهمیت مفاد توافقنامه ایران و روسیه و دکترین همه جانبه نگر سیاست خارجی دستگاه دیپلماسی کشور می‌تواند دولت چهاردهم را از اتهام «گره زدن مشکلات کشور به مذاکره» برهاند و نیز اتهام زنندگان را به انزوا بکشاند. انزوایی که در صورت تحقق موجب می‌شود تا افراطیون توانایی برهم زدن وفاق در جامعه را از دست بدهند و دولت با اتکاء به سرمایه‌های مردمی، ناترازی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … را در فضایی منطقی و به دور از جنگ‌های بی‌حاصل حل کند.
ضرورت شفاف‌سازی در زمینه منافع توافقنامه جامع راهبردی میان ایران و روسیه به عنوان پیوست رسانه‌ای این توافق تا جایی است که ممکن است بدون این پیوست، توافقنامه مذکور با خطرات احتمالی مواجه شود اما رسالت شفاف‌سازی در این زمینه صرفا به عهده دولت نیست بلکه تمام نهادها از جمله دستگاه‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای موظف به انجام آن هستند. بر این اساس مجتبی زارعی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ضمن انتقاد از بی‌اعتنایی صدا و سیما به این توافقنامه نوشته است: «در خوش بینانه‌ترین حالت؛ آقای جبلی و معاونینش به آموزش درباره شناخت روندهای جهانی نیازدارند! یا قدرت درک مناسبات جهانی و تصویرسازی و معماری جهان بی‌اسراییل و جهانی با آمریکای رو به افول را ندارند یا حتما پای خط نفوذ آمریکا در میان است!»
نماینده تهران در ادامه این تذکر تلگرامی در حمایت از رئیس‌جمهور نوشته است: «یا هم نمی‌خواهند این دستاورد بزرگ بنام رئیس جمهور اصلاح طلبِ اصولگرا تمام شود. منتظر برنامه ریزی گسترده‌ی عقلی، تبیینی و تحلیلی صدا و سیما از مهمترین پیمان این روزهای بین المللِ آزاد از یوغ آمریکا – اروپا یعنی پیمان جامع ایران و روسیه هستیم؛ در غیر این‌صورت در حمایت از دولت چهاردهم و شخص رئیس‌جمهور در هفته آینده در صحن علنی به مدیریت صدا و سیما تذکری منطقی و البته شدید اللحن خواهم داد!»
شفافیت و پاسخگویی به مثابه راهبرد
شفافیت یکی از کلیدواژه‌های کارزارهای انتخاباتی است و معمولا هر کاندیدای با توسل به آن در تلاش برای جلب آرای مردمی بیشتر است. زمانی که پزشکیان در پنجمین مناظره انتخاباتی ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳ با بیان این که «شفافیت و پاسخگویی راهبرد من است» رو به روی میلیون‌ها ایرانی نشست و اعلام کرد: «به شفافیت باور دارم و معتقد به توسعه هستم و بقای کشور و توسعه مردم را در گروی کارآمدی دولت و توسعه می‌دانم. من به رعایت حقوق شهروندی باور دارم و رئیس جمهوری شنونده و پاسخگو خواهم بود نه سخنگو و ناشنوا؛ دولت من دولت شنیدن صدای مردم خواهد بود و تکرار می‌کنم که من دروغ نخواهم گفت.» برخی منتقدان سرنوشت این جملات وی را خاک خوردن در لابه‌لای صفحات تاریخ پیش‌بینی کردند اما رئیس‌جمهور از آغاز دولت نوپای چهاردهم نشان داده است که به شفافیت با مردم به مثابه راهبرد باور دارد.
در ماه‌های اخیر یکی از مثال‌های پایبندی رئیس‌جمهور به این وعده شفافیت در تدوین بودجه سال ۱۴۰۴ بود. وی پیش از ارائه سند مالی سال آینده کشور به مجلس، شفافیت را یکی از ویژگی‌های ممتاز لایحه بودجه معرفی کرد و نوشت: «لایحه بودجه در راه مجلس است. تلاش شده بودجه با نظر اقتصاددانان، اساتید دانشگاه، کمیسیون‌های اقتصادی مجلس و کارشناسان خبره دولت واقع‌بینانه تنظیم شود. مهمترین وجه تمایز بودجه جاری یکپارچگی، شفافیت و جامعیت آن است.»
به باور بسیاری از تحلیل‌گران، تاکید پی در پی پزشکیان بر شفافیت، گفتمان وی را به گفتمان شفافیت تبدیل کرده است اما دولت اگر نتواند در کنار شفافیت ابعاد تحولات مبنایی که در کشور رقم می‌زند مانند توافقنامه راهبردی ایران و روسیه را برای مردم تشریح کند زمین بازی را به بی‌اخلاقی رقبا واگذار خواهد کرد.
