بررسی ویولن ایرانی از آغاز تا امروز/ هنرمندان ممتاز ویولن به سمت سلیقه‌ مردم رفتند

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، مهدی آذرسینا در نشست پژوهشی «شب ویولن ایرانی؛ بررسی ویولن ایرانی از آغاز تا امروز» با اشاره به فعالیت خود در این حوزه اظهارداشت: من ویولن می‌زدم بعد که به تهران آمدم شاگرد کلاس استاد رحمت‌الله بدیعی شدم. چند سال گذشت در دانشکده هنرهای زیبا شروع به تحصیل کردم سال‌های حدود ۱۳۴۸ بود، در این سال‌ها تقریبا شرایطی شد که به دلایل مختلف کمانچه آمد و ویولن به تدریج حذف شد و دست افراد خاصی در میان بود.

وی گفت: ما قصد این را داریم وارد عرصه هنر شویم، ویولن و کمانچه و تمام جزییات وسیله‌ای هستند که هنرمندی پرورش یابد و هر سازی گنجایش دارد تا هنرمند حرف خود را با آن ساز بیان کند. اعتقاد دارم که باید کار از ابوالحسن صبا ادامه پیدا می‌کرد و به آن اضافه می‌شد اما چنین اتفاق نیفتاد.

آذرسینا افزود:‌ در دوره زندگی ما اوج نوازنده‌های رادیو بود و همه کاره‌ موسیقی ایران بودند. ما نام‌های بزرگی داشتیم که همه کاره موسیقی ایران بودند، گروه تشکیل می‌دادند، خواننده تعیین می‌کردند و بدعت‌های زیادی داشتند اما به خاطر وضعیت سیاسی و اجتماعی آرام آرام به سمتی کشیده شدند که باب سلیقه مردم ساز می‌زدند. این درست نیست؛ هنرمند باید چیزی را به حد عالی یاد بگیرد و اصول آن را تا جایی که جسم و عمرش اجازه می‌دهد با آن ساز بنوازد و در تکنیک‌های آن ساز حرکت کند و با فرهنگ ملی‌اش کار کند.

این نوازنده پیشکسوت ویولن و کمانچه گفت:‌ اصل قضیه این است که ویولن به دست انسان‌های ممتازی بود اما بعد از آن به دست هر انسان نابلدی افتاد، ویولن سازی است که با آن می‌شود سخنان زیادی گفت، موسیقی زبان گنگی دارد و فهمیدنش کار هر کسی نیست و مردم هم باید موسیقی را بشناسند و هر لاطائلاتی را جای موسیقی نپذیرند.

نباید از ۵۰ سال تاریخ ساز کششی در ایران غافل شویم

در ادامه مراسم محمدرضا شرایلی پژوهشگر موسیقی ایرانی اظهارداشت: از اوایل دوره ناصرالدین شاه اتفاقاتی در ایران می‌افتد که یکی از آنها تعامل با غرب است. بعد از آن یک نقطه پررنگ به نام تاسیس دارلفنون را داریم. پنج سال بعد دو موزیسین اروپایی برای تدریس به ایران دعوت می‌شوند. این دو مدتی ارکستری تشکیل می‌دهند و حدود ۱۲ سال موسیقی دارالفنون را سرپرستی می‌کردند. بعد از مدتی یکی از آنها از ایران می‌رود و باتیست لومر به ایران می‌آید. لومر ارکسترهایی تشکیل می‌دهد. پس از مدتی چند نفر دیگر به ایران می‌آیند از جمله موسیو دووال که ویولن را در دارلفنون تدریس کنند. در این دوران هنوز ویولن جایگاه پررنگی در ایران پیدا نکرده است و همچنان ساز ناشناخته‌ای است.

وی افزود: صفحاتی که از اروپا آمده، شنیده می‌شود و به تدریج باعث تغییر ذائقه مخاطبان ایران شد. از اینجا اسناد صوتی اجرای موسیقی ایرانی با ویولن از ۱۲۸۸ گشوده می‌شود. حسین خان اسماعیل زاده کمانچه‌نواز مشهور تا اوایل رضاشاه است، او حلقه واسطی با سنت قدیم کمانچه‌نوازان و جوانان علاقه‌مند اواخر قاجار است که دوست داشتند ویولن ایرانی بنوازند و کم‌کم به دوره‌ای رسیدیم که نسل جوان آن روزها متمایل به ویولن می‌شوند. کنسرت‌ها و ارکسترها بستر مناسبی است که ویولن رونق بگیرد این اتفاق به شکل صعودی رشد می‌کند و ویولن پررنگ و کمانچه کمرنگ شد.

شرایلی گفت: حدود ۵۰سال ما با فقدان کمانچه‌نوازان مطرح مواجه بودیم، جایگزین ساز کششی در موسیقی ایران ویولن بود. در اینجا در مورد چند نسلی صحبت می‌کنیم که توانایی و خلاقیت خودشان را روی ساز ویولن پیاده کردند. بنابراین فارغ از اینکه بخواهیم فکر کنیم کمانچه ساز اصیل ما هست و ویولن نیست، اگر ویولن را ندیده بگیریم در واقع نیم قرن ساز کششی در موسیقی ایرانی را نادیده گرفته‌ایم. به نظر می‌رسد اکنون وقت مرورها و تجدیدنظرهایی در مورد ساز ویولن ایرانی است و نمی‌توان از زحمات گذشتگان غافل شد.

بعد از صبا چیزی به ویولن ایرانی اضافه نشد

براساس اعلام روابط عمومی «هم‌نوا»، در ادامه پیام تصویری رحمت‌الله بدیعی نوازنده ویولن و کمانچه و از شاگردان ابوالحسن صبا به این همایش پخش شد. بدیعی درباره نقش صبا در موسیقی اظهارداشت:‌ صبا برای همه کارهایش تازگی داشت، او خودش بود و شاگردان و نوازندگان بعد از او چیزی به صبا اضافه نکردند. یکی از کارهای مهم او تکیه‌هایی بود که در ویولن برای شاگردان می‌نوشت و کسی جز او اینها را اجرا نکرده بود.

بدیعی درباره آینده ویولن ایرانی گفت: ویولن جایگزین کمانچه نمی‌شود و هر کدام جایگاه خودش را دارد، تفاوت این دو جای بحث ندارد و جای مقایسه‌ای نیست. ویولن ایرانی ابدا حذف نمی‌شود، باید احترامی برای خود ویولن و هم کمانچه نگه داشت تا مردم بتوانند از هر دو استفاده کنند.

در ادامه این نشست هوشنگ اکبری سازنده ویولن و از شاگردان ابراهیم قنبری‌مهر مختصری درباره تغییرات این هنرمند فقید در ساز ویولن و درباره ساختمان ساز ویولن نکاتی را مطرح کرد.

خوشحالیم که پیشرفت ویولن در ایران متوقف نشده است

علی جعفری‌پویان نوازنده ویولن کلاسیک نیز در این نشست اظهارداشت: همه ما وامدار نسل پیش خود هستیم و کارمان مثل دوی امداد است و به هم پیشرفت را واگذار می‌کنیم، خوشحالیم که پیشرفت ویولن در ایران متوقف نشده است. به عنوان انسانی که این شانس به من داده شده که با ویولن همراه باشم از جایی تصمیم گرفتم که با ویولن سخن خود را بیان کنم. ما که در این حوزه فعالیت می‌کنیم، وظیفه داریم یک فرهنگسازی شنیداری انجام دهیم.

وی افزود: من اصلا موسیقی ایرانی را کم عمق ندیدم، غصه می‌خورم که چرا دیر آگاهیم به آن بیشتر شد. شانس این را داشتم که در دوره یک ساله استاد حسین علیزاده مدیر هنرستان شد، قبل از او یک گاردی در خیلی از مدرسان موسیقی کلاسیک ما وجود داشت که با نگاه ایشان، نگاه به موسیقی بسیار تغییر کرد و خوشحالم این شانس را داشتیم که این تحول را در خود ایجاد کنم. ما قدر چیزی که داریم نمی‌دانیم، ویولن‌نوازی ایرانی از یک روح پخته و تفکر عمیق می‌آید.

عطا نویدی سردبیر «هم‌نوا» نیز در این نشست اظهارداشت: ویولن از دوره ناصرالدین شاه وارد ایران شد و از آن زمان تاکنون فراز و نشیب‌های فراوانی را تجربه کرده است اما اوج تحول این ساز زمانی بود که این ساز به دستان ابوالحسن صبا رسید و تاریخ ویولن در ایران به قبل و بعد صبا تقسیم شد. شاگردان صبا هر یک سبک و شیوه متفاوت از صبا را پی گرفتند اما هیچ کدام چیزی بیش از صبا به ساز ویولن اضافه نکردند.

وی گفت: یکه‌تازی ویولن در چند دهه و شهرت این ساز در میان مردم شاید دلیل فراموشی اصالت‌های ویولن شد اما پس از چند دهه سکوت خاموشی اینک می‌بینیم دوباره ویولن ایرانی راه اصلی خود را یافته و جوانانی که در این راه قدم می‌گذارند، نگاه ویژه به همان اصالت‌هایی دارند که صبا برای ویولن ایرانی ترسیم کرد.

نویدی افزود: «شب ویولن ایرانی» نگاهی گذرا به سیر تحول ویولن ایرانی دارد و می‌تواند مقدمه‌ای برای برگزاری سلسله نشست‌هایی با همین عنوان باشد.

همچنین در این نشست شیوا عابدی، علیرضا دریایی و بهمن فریادرس هر کدام قطعاتی را در دستگاه و آوازهای مختلف با ویولن اجرا کردند. از دیگر بخش‌های این برنامه اجرای قطعاتی با ویولن توسط دو هنرمند نوجوان؛ پوریا برجی و آورین روسفید بود که با استقبال خوب حضار مواجه شد.

نشست پژوهشی «شب ویولن ایرانی؛ بررسی ویولن ایرانی از آغاز تا امروز» با بررسی سیر تحول ساز ویولن ایرانی از ابتدای ورود به ایران تا امروز، شامگاه جمعه- ۲۸ دی ماه- به همت مجله تصویری «هم نوا» در سالن استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان برگزار شد.