کریدور گاز جنوبی؛ پیروزی ژئوپلیتیک آذربایجان یا شمشیر دولبه؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری آباجان به نقل از تسنیم، «کریدور گاز جنوبی» یکی از پروژه‌های استراتژیک در سیاست انرژی جمهوری آذربایجان است که با تکیه بر ذخایر گاز طبیعی غنی این کشور، به دنبال تقویت جایگاه این کشور در نقشه انرژی جهان است.

با توجه به بحران انرژی جهانی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، افزایش ابهامات در مورد تأمین‌کنندگان سنتی انرژی و تلاش اروپا برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی، باکو به یکی از بازیگران اصلی در سیاست انرژی بین‌المللی تبدیل شده است.

در سال ۲۰۲۲، کمیسیون اروپا از جمهوری آذربایجان درخواست کرد که برای جبران کاهش گاز روسیه، صادرات گاز خود را افزایش دهد. آذربایجان با پاسخ سریع به این درخواست، تفاهم‌نامه‌ای را با اتحادیه اروپا امضا کرد. این تفاهم‌نامه فرصت‌های مهمی را برای افزایش دو برابری صادرات گاز آذربایجان به بازار اروپا فراهم کرد. امروزه، جمهوری آذربایجان از طریق «کریدور گاز جنوبی» به ۱۲ کشور، از جمله ۱۰ کشور عضو اتحادیه اروپا، گاز صادر می‌کند.

پروژه «کریدور گاز جنوبی» با استفاده مؤثر از منابع طبیعی جمهوری آذربایجان، باعث ایجاد تغییرات مهمی در صحنه ژئوپلیتیک جهان شده است. «کریدور گاز جنوبی» با طول کلی ۳۵۰۰ کیلومتر، سه خط لوله اصلی گاز را به یکدیگر متصل می‌کند: باکو-تفلیس-ارزروم (خط لوله قفقاز جنوبی)، خط لوله ترانس آناتولی (TANAP) و خط لوله ترانس آدریاتیک (TAP). گاز میدان «شاه دنیز» از طریق این زیرساخت‌ها به کشورهای مقصد صادر می‌شود.

پروژه‌های TANAP و TAP ستون فقرات زیرساخت‌های صادرات گاز جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهند و انتقال گاز به بازارهای ترکیه و اروپا را تضمین می‌کنند. خط لوله TAP نقش مهمی در صادرات گاز به ایتالیا، یونان و بلغارستان دارد و در آینده نیز پتانسیل افزایش ظرفیت انتقال را دارد.

در سال ۲۰۲۰، گاز جمهوری آذربایجان از طریق «کریدور گاز جنوبی» تنها به سه کشور صادر می‌شد؛ اما از سال ۲۰۲۳، دامنه جغرافیایی صادرات گاز به طور قابل‌توجهی گسترش یافته و کشورهایی مانند مجارستان، رومانی، اسلواکی، صربستان، مقدونیه شمالی و کرواسی نیز از طریق خطوط لوله جدید به این شبکه متصل شده‌اند. این گسترش، اهمیت استراتژیک جمهوری آذربایجان را در تأمین امنیت انرژی اروپا نشان می‌دهد.

نقش آذربایجان در معادلات انرژی جهان و چالش‌های پیش رو

«کریدور گاز جنوبی» نه‌تنها یک خط لوله گاز، بلکه نمادی از تغییر نقش جمهوری آذربایجان در معادلات انرژی جهان است. این پروژه با ایجاد یک مسیر مستقل برای صادرات گاز، امنیت انرژی اروپا را تقویت کرده و نقش آذربایجان را در سیاست انرژی بین‌المللی افزایش داده است؛ اما در کنار این موفقیت‌ها، چالش‌هایی نیز در مسیر توسعه این پروژه وجود دارد:

نیاز به سرمایه‌گذاری: افزایش ظرفیت انتقال گاز و مدرن سازی زیرساخت‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده است. برای رسیدن به اهداف افزایش ظرفیت خط لوله TAP از ۱۰ میلیارد مترمکعب به ۲۰ میلیارد مترمکعب و خط لوله TANAP به ۳۱ میلیارد مترمکعب، به سرمایه‌گذاری در ایجاد خطوط لوله جدید بین کشورهای اتحادیه اروپا و همچنین دستیابی به توافقات فنی و سیاسی نیاز است.

محدودیت‌های مالی: محدودیت‌ها در تأمین مالی پروژه‌های سوخت فسیلی، از جمله سیاست‌های سختگیرانه بانک سرمایه‌گذاری اروپا، موانعی را برای توسعه «کریدور گاز جنوبی» ایجاد کرده است.

وابستگی به میدان‌های جدید گاز: آینده «کریدور گاز جنوبی» به توسعه میدان‌های گاز جدید بستگی دارد. افزایش تولید در میدان‌های «شاه دنیز» و «آبشرون» چشم‌انداز خوبی را ایجاد می‌کند. همچنین، میدان‌های «قره‌باغ»، «بابک» و «آسمان» نیز می‌توانند به منابع جدید برای تأمین گاز تبدیل شوند.

جمهوری آذربایجان با فعالیت در زمینه صادرات گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) نیز در حال گشودن بازارهای جدید و تقویت نقش خود در بازار جهانی انرژی است.

«کریدور گاز جنوبی» تنها یک خط لوله گاز نیست، در حالی که این پروژه برای اروپا به ابزاری مهم برای مقابله با بحران انرژی تبدیل شده، برای جمهوری آذربایجان نیز فرصتی برای تبدیل شدن به یک بازیگر اصلی در عرصه انرژی جهان بوده است.

در عین حال، آذربایجان به عنوان یک تضمین‌کننده ثبات انرژی در منطقه اروپا شناخته می‌شود. گاز جمهوری آذربایجان سهم مهمی در تأمین انرژی کشورهای اروپایی داشته است. به طوری که ایتالیا ۱۰ درصد، بلغارستان ۳۳ درصد، یونان ۲۵ درصد و مجارستان و رومانی هر کدام حدود ۲۰ درصد از نیاز داخلی خود را از طریق گاز آذربایجان تأمین کرده‌اند.

این آمار نشان‌دهنده نقش مهم جمهوری آذربایجان در معادلات انرژی اروپا و همچنین توانایی این کشور در تضمین صادرات پایدار گاز، به ویژه در دوران بحران انرژی جهانی است و «کریدور گاز جنوبی» نمادی از همکاری بین‌المللی از دریای خزر تا جنوب ایتالیا است. با این حال، در آینده، جمهوری آذربایجان با چالش‌هایی مانند رفع محدودیت‌های مالی، مدرن سازی زیرساخت‌ها و تقویت روابط با اروپا مواجه خواهد بود.

چشم‌انداز صنعت گاز جمهوری آذربایجان

جمهوری آذربایجان با داشتن ذخایر گاز طبیعی تأیید شده به میزان ۲٫۶ تریلیون مترمکعب، چشم‌انداز روشنی را برای تأمین پایدار و بلندمدت گاز به جهان ارائه می‌دهد. این ذخایر عظیم، نقش مهم این کشور را در پروژه‌های بزرگی که آینده انرژی منطقه را شکل می‌دهند، تضمین می‌کند.

در میان این ذخایر، میدان گازی «شاه دنیز» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این میدان با ذخایر تقریبی ۱٫۲ تریلیون مترمکعب و تولید سالانه ۱۶ تا ۲۰ میلیارد مترمکعب، منبع اصلی «کریدور گاز جنوبی» است و گاز مورد نیاز ترکیه، گرجستان و اروپا را تأمین می‌کند.

میدان «آذری-چراغ- گونشلی» نیز از جمله پروژه‌های امیدوارکننده برای آذربایجان است. با آغاز پروژه «گاز عمیق» در سال ۲۰۲۴، پیش‌بینی می‌شود که تولید سالانه این میدان به ۵ تا ۶ میلیارد مترمکعب برسد. میدان «آبشرون» نیز یکی دیگر از میدان‌های مهم است که به طور مشترک توسط توتال و سوکار توسعه داده می‌شود. در حال حاضر، تولید این میدان ۱٫۵ میلیارد مترمکعب است و قرار است به ۵ میلیارد مترمکعب افزایش یابد.

اگرچه چالش‌هایی مانند مدرن سازی زیرساخت‌ها و عدم‌حمایت مالی بانک‌های اروپایی از پروژه‌های سوخت فسیلی وجود دارد.

جمهوری آذربایجان با افزایش تولید گاز، قصد دارد نقش خود را در بازار جهانی انرژی تقویت کند. در میان پروژه‌های پیش‌بینی‌شده برای سال ۲۰۲۴، افزایش تولید میدان «آذری-چراغ- گونشلی» در چارچوب پروژه «گاز عمیق» به ۵ تا ۶ میلیارد مترمکعب در سال و همچنین افزایش تولید میدان «آبشرون» از ۱٫۵ میلیارد مترمکعب فعلی به ۵ میلیارد مترمکعب، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علاوه بر این، پیش‌بینی می‌شود که ذخایر گاز تأیید شده در سال‌های آینده از ۲٫۶ تریلیون مترمکعب به ۳٫۵ تا ۴ تریلیون مترمکعب افزایش یابد که امکان تأمین پایدار و بلندمدت گاز را فراهم می‌کند.

گسترش دامنه صادرات گاز آذربایجان به بازارهای جدید مانند صربستان، کرواسی و مقدونیه شمالی، نشان‌دهنده استراتژی تنوع‌بخشی در بازارهای هدف و همچنین تلاش این کشور برای تأمین امنیت انرژی کشورهای اتحادیه اروپا است. این رویکرد به جمهوری آذربایجان کمک می‌کند تا از یک بازیگر منطقه‌ای در زمینه انرژی به یک بازیگر جهانی تبدیل شود.

پروژه‌هایی مانند «قره‌باغ»، «بابک» و «آسمان» نقش مهمی در تأمین نیازهای فعلی و همچنین پایداری صادرات در بلندمدت ایفا می‌کنند. این استراتژی، به ویژه با توجه به کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به گاز روسیه، جایگاه جمهوری آذربایجان را به عنوان یکی از شرکای اصلی تأمین انرژی اروپا تقویت می‌کند.

چالش‌های پیش روی صادرات گاز آذربایجان به اروپا

در حالی که جمهوری آذربایجان به دنبال افزایش صادرات گاز به اروپا و ایفای نقش مهم‌تر در بازار جهانی انرژی است، با چالش‌های متعددی روبرو است. یکی از این چالش‌ها، عدم تمایل سرمایه‌گذاران اروپایی به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گاز است.

سیاست‌های اتحادیه اروپا برای کاهش انتشار کربن و گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر، باعث شده که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گاز برای مؤسسات مالی و شرکت‌های خصوصی اروپایی جذابیت کمتری داشته باشد.

بانک سرمایه‌گذاری اروپا (EIB) از سال ۲۰۲۱ تأمین مالی پروژه‌های سوخت فسیلی را متوقف کرده است. بانک اروپایی برای بازسازی و توسعه (EBRD) نیز تمرکز خود را بر روی پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر قرار داده است.

این تغییرات، جمهوری آذربایجان را مجبور به جستجوی منابع مالی جایگزین برای پروژه‌های زیرساختی بزرگ کرده و دسترسی به مدل‌های سنتی تأمین مالی را دشوار کرده است.

با وجود این موانع، جمهوری آذربایجان به تلاش خود برای افزایش صادرات گاز و توسعه زیرساخت‌ها ادامه می‌دهد؛ اما برای افزایش ظرفیت خط لوله TAP از ۱۰ میلیارد مترمکعب به ۲۰ میلیارد مترمکعب، ایجاد خطوط لوله جدید بین کشورهای اتحادیه اروپا و مدرن سازی زیرساخت‌های تولید در داخل کشور، به سرمایه‌گذاری‌های گسترده نیاز است.

همچنین، افزایش تولید در میدان «آبشرون» و اجرای پروژه‌های «گاز عمیق» نیز به فناوری‌های مدرن و سرمایه‌گذاری اضافی نیاز دارد. محدودیت منابع مالی خارجی می‌تواند اجرای این طرح‌ها را با تأخیر مواجه کرده و نقش جمهوری آذربایجان را به عنوان تأمین‌کننده استراتژیک گاز محدود کند.

اتحادیه اروپا در حال اجرای اصلاحات جدی در سیاست انرژی خود است تا بتواند تا سال ۲۰۵۰ به «کربن خنثی» برسد. این استراتژی بر کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و افزایش سهم منابع انرژی تجدیدپذیر تمرکز دارد. به ویژه، قرار است تا سال ۲۰۳۰، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کل انرژی مصرفی به ۴۵ درصد و تا سال ۲۰۵۰، سهم گاز به طور قابل‌توجهی کاهش یابد.

این تغییرات باعث شده که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گاز برای مؤسسات مالی و شرکت‌های اروپایی جذابیت کمتری داشته باشد و این موضوع تأثیر مستقیمی بر پتانسیل صادرات انرژی جمهوری آذربایجان دارد.

سیاست‌های جدید انرژی در اروپا چالش‌های مهمی را برای فعالیت جمهوری آذربایجان در بازار انرژی ایجاد کرده که عبارتند از:

کاهش تقاضا برای گاز در اروپا: این موضوع آذربایجان را مجبور به تجدیدنظر در استراتژی‌های صادرات خود و تعدیل حجم و زمان‌بندی صادرات گاز می‌کند.

محدودیت‌های مالی: عدم تمایل بانک‌های اروپایی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سوخت فسیلی، آذربایجان را وادار به جستجوی منابع مالی جایگزین مانند ترکیه، چین و سایر شرکای منطقه‌ای می‌کند.

تأمین پایداری در بلندمدت: آذربایجان نمی‌تواند فقط به افزایش تولید گاز اکتفا کند، بلکه مجبور است در پروژه‌های انرژی سبز نیز سرمایه‌گذاری کند تا رقابت‌پذیری خود را حفظ کند.

انتهای پیام/