میانکاله در برزخ موافقان و مخالفان طرح احیا

به گزارش خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا، احیای تالاب میانکاله و جلوگیری از گسترش پهنه خشکی این تالاب به یک دغدغه ملی برای دولت چهاردهم تبدیل شده است.

کارشناسان و چهره های علمی ۲ دیدگاه متفاوتی در خصوص این تالاب ارائه می کنند و برخی از آنان بر این باورند سرمایه گذاری برای چنین طرح های هدر رفت اعتبار ملی محسوب می شود چراکه پسروی آب دریای خزر یک فرایند طبیعی محسوب می شود و سرمایه گذاری های کلان نمی تواند مانع این پسروی ها شود.

از طرفی برخی دیگر از صاحب‌نظران می گویند که نباید اجازه داد تا ارتباط میانکاله با خزر قطع شود و به هر شکل ممکن جریان آب دریای خزر باید در این تالاب برقرار باشد تا شاید در آینده تحولات طبیعی به نفع این تالاب رقم بخورد و آب دریای خزر دوباره پیشروی کند.

طرفداران احیای میانکاله بر این باورند با کار کارشناسی و ارائه طرح های کوتاه و بلند مدت باید برای این تالاب سرمایه گذاری شود تا پسروی های پی در پی خزر آسیب های بیشتری به اقتصاد مردم منطقه وارد نکند.

همچنین جمعی از محققان محیط زیست معتقدند که حراست از اراضی خشک شده میانکاله باید در اولویت قرار گیرد، چون این احتمال وجود دارد که در آینده نوسانات طبیعی به نفع تالاب باشد و سطح آب دریای خزر دوباره پیشروی کند، هر چند در شرایط فعلی پسروی آب خزر تداوم خواهد داشت.

آنان برای نجات میانکاله پیشنهادهایی را مطرح می‌کنند که لایروبی و اتصال دوباره آب خزر به خلیج گرگان و میانکاله، انتقال آب نیروگاه نکا که از دریای خزر گرفته می شود به این تالاب، پمپاژ آب دریای خزر به میانکاله و خلیج گرگان از جمله این موارد است اما جمعی دیگر با انجام کارهای تحقیقاتی می گویند که هیچ کدام از موارد مطرح شده نمی‌تواند مناطق خشک شده میانکاله را احیا کند، بلکه این طرح‌ها موقتی است و هزینه‌های بسیار سنگینی برای کشور به جای می‌گذارد و دستاورد مهمی نخواهد داشت.

اما کارشناسانی سازگاری با محیط را مهمترین راهکار برای میانکاله پیشنهاد می کنند و بر این باورند که همانند زمان خشکسالی از تولید محصولات پر مصرف آب باید پرهیز کنیم و برای پسروی میانکاله هم باید با آن سازگار باشیم و در شرایط فعلی از زمین های خشک شده این تالاب حفاظت کنیم و اجازه تعرض و ساخت و ساز در این زمین ها داده نشود تا شرایط طبیعی دوباره به نفع محیط زیست برگردد.

معاون دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست اواخر هفته گذشته در مراسم معارفه مدیر کل جدید حفاظت محیط زیست مازندران خواستار ردیف اعتباری ملی برای احیای تالاب میانکاله شد.

حمد لاهیجان‌زاده در این مراسم گفته بود لایروبی تالاب میانکاله که در استان گلستان انجام شد تا حدودی خشک شدن تالاب را به ویژه منطقه غربی که در مازندران قرار دارد به تعویق انداخت. اما طرح‌های احیای تالاب باید ادامه یابد و نیاز است تا ردیف اعتباری ملی برای احیای تالاب میانکاله استفاده شود.

بر اساس بررسی هایی که چهره های علمی انجام داده اند وسعت میانکاله در حوزه مازندران در سال ۱۳۷۳ به میزان ۵۵ هزار هکتار بود و براساس آخرین برآوردهایی که در کارگروه احیای میانکاله انجام شد این وسعت به ۲۲ هزار هکتار یعنی کمتر از نصف کاهش یافته که این امر تاثیرات فراوانی در کاهش حضور پرندگان مهاجر در مازندران داشته است.

آمار مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر هم از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تاکنون خبر می دهد و در سال های گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی‌متر کاهش یافته است.

بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.

نتایج این مطالعات همچنین نشان داده تنها در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.

مطالعات و اندازه گیری دقیق زمینی که در ایستگاه های شاخص ساحلی دریای خزر انجام گرفته این مساله سبب افزایش قابل توجه محدوده ساحلی در طول بیش از ۸۵۰ کیلومتر سواحل شمالی کشور شد و کارشناسان معتقدند که با تشدید روند کاهشی آب، شاهد پسروی بیشتر دریا و خروج بخش عمده ای از بستر دریا در آینده ای نه چندان دور باشیم.

دخالت غیر کارشناسی ممنوع

در این پیوند فوق دکتری مهندسی عمران- محیط زیست از آمریکا و عضو کارگروه احیای میانکاله در گفت و گو با خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا بیان کرد: در شرایط فعلی باید با این ماجرا سازگاری داشته باشیم و اجازه دهیم روند طبیعی طی شود و تحت هیچ شرایطی زمین های خشک شده ی میانکاله را تغییر کاربری ندهیم و به مصارف کشاورزی و یا ساخت و ساز نپردازیم.

عزیر عابسی اضافه کرد: هر چند شواهد نشان می‌دهد که پسروی آب دریای خزر ادامه دار است اما این احتمال هم وجود دارد که بعد از چند سال دیگر روند طبیعی به نفع محیط زیست رقم بخورد و آب سطح دریا بار دیگر پیشروی کند.

وی اظهار کرد: پس آنچه که مهم است حفظ زمین های میانکاله به حالت طبیعی خود است تا بعد از بالا آمدن آب خزر به حالت قبلی خود بازگردد.

این استاد دانشگاه افزود: تمامی پیشنهادهایی که برای احیای میانکاله مطرح می شود موقتی و بسیار هزینه بر است.

عضو کارگروه میانکاله همچنین بیان کر : لایروبی و اتصال دوباره آب خزر به خلیج گرگان و میانکاله، انتقال آب نیروگاه نکا که از دریای خزر گرفته می‌شود به این تالاب و پمپاژ آب دریای خزر به میانکاله همه این طرح ها موقتی و در برخی از موارد زیانبار هم خواهد بود.

وی گفت: که پمپاژ آب خزر و تبخیر آن سبب شوری بیشتر اراضی خشک شده می گردد که این امر زیانبار خواهد بود.

عابسی اظهار کرد: بدون تردید پسروی آب خزر تاثیرات زیادی برروی کاهش وسعت میانکاله خواهد گذاشت و این رویه ادامه دار خواهد بود و میانکاله کوچک تر می شود.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اضافه کرد: کاهش آب میانکاله و تالاب های دیگر حاشیه خزر، شوری آب را به همراه خواهد داشت و با توجه به اینکه رودخانه های بالادست برای مصارف کشاورزی و آب شرب استفاده می شود، شوری این تالاب ها بیشتر خواهد شد.

وی گفت: سرنوشت خلیج گرگان و میانکاله برخلاف تالاب انزلی که از رودخانه های آب شیرین تغذیه می کند به آب دریای خزر ارتباط دارد و نوسانات این دریا برروی میانکاله اثری مستقیم دارد هر چند بخشی از رودخانه ها در منطقه قره سو تا بهشهر به این تالاب سرازیر می شوند اما حجم آن بسیار کم است.

این استاد صاحبنظر در حوزه محیط زیست کشور تصریح کرد: باید اجازه دهیم فرایندهای طبیعی کره زمین طی شود، بنابرین نباید با دخالت های غیر کارشناسی عمق فاجعه را بیشتر کنیم.

تماشاگر نباشیم

دکترای مهندسی عمران- محیط زیست از دانشگاه تربیت مدرس تهران به عنوان موافق احیای تالاب میانکاله اظهار کرد: کاهش تراز آب در درجه اول بر تالاب میانکاله تاثیر می‌گذارد. زیرا عمق این محدوده بسیار پایین بوده و از نظر اهمیت، زیستگاه زمستان‌گذر پرندگان مهاجر از سیبری و خاورمیانه و آسیای غربی است.

داریوش یوسفی کبریا گفت: این تالاب سالانه پذیرای صدها هزار قطعه پرنده از جمله انواع قوی فریادکش، پلیکان پاخاکستری، فلامینگو، اردک سرسفید، عروس غاز، غاز پا زرد، طاووسک و غیره است. از این‌رو میانکاله بهشتی برای پرندگان مهاجر محسوب می‌شود و برای احیای آن باید تلاش کرد.

دکترای مهندسی عمران- محیط زیست از دانشگاه تربیت مدرس تهران گفت: فضای درون و پیرامون شهری و روستاهای مجاور خلیج و تالاب بین‌المللی میانکاله از غرب تا گوشه‌ای از شمال شرقی آن ترکیب اجتماعی گسترده‌ای دارند.

یوسفی کبریا با اشاره به وضعیت نامناسب اقتصادی بسیاری از ساکنان مناطق حاشیه‌ای خلیج گرگان و تالاب میانکاله اظهار کرد: بیشتر روستاییان و حاشیه‌نشینان کشاورز و در زمستان بیکار هستند. همچنین تعداد زیادی از آنها شکار و صید را به عنوان شغل و وسیله امرار معاش قرار داده‌اند و افزایش روزافزون جمعیت روستاییان بر این مشکل افزوده است.

وی خاطرنشان کرد: مطالعات تحقیقاتی در خصوص شرایط اقتصادی و اجتماعی ساکنان اطراف محدوده‌ خلیج گرگان و تالاب میانکاله و ارتباط و وابستگی آن‌ها با این منطقه‌ آبی صورت پذیرفته که در همه‌ مطالعات علمی بر شدت وابستگی ساکنان برای رفع نیازهای معیشتی‌شان تاکید شده است.

وی تصریح کرد: با شناخت وضعیت خلیج گرگان تحت اثر تغییر اقلیم و حدود تغییرات آینده‌ آن، برای برون‌رفت از شرایط اضطرار و حفاظت کامل از نقاط آسیب‌پذیر و همچنین آمادگی برای تغییرات آینده، به راه‌کارهای اجرایی کوتاه‌مدت و بلندمدت در راستای احیای این پهنه‌ آبی ارزشمند نیاز است تا از قطع ارتباط و انسداد راه ارتباطی خلیج با دریا جلوگیری شود.

یوسفی کبریا گفت: تبادل آب بین خلیج و دریا باعث پویایی و نجات خلیج گرگان می‌شود، بنابراین باید راه‌حلی دائمی برای نجات خلیج گرگان ارائه شود.

تالاب میانکاله که از دهستان میانکاله در شهرستان بهشهر تا آشوراده در استان گلستان وسعت دارد. این منطقه به دلیل داشتن پهنه آبی مناسب با ذخایر غذایی غنی و آبزیان همه ساله پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنارآبزی است.

این تالاب با داشتن پناهگاه حیات وحش به مساحت حدود ۲۲ هزار هکتار در حوزه مازندران و تنوع گیاهی از جمله درختان سازیل و انار وحشی که تغذیه برخی پرندگان را تشکیل می‌دهد توانست بیش از ۵۰۰ گونه جانوری را در خود جای دهد و به نوعی بهشت پرندگان استان نام بگیرد و با این تنوع زیستی به عنوان یکی از ذخیره گاه‌های زیست کره جهان از سوی سازمان‌های جهانی حفاظت از محیط زیست قرار گرفت.

تالاب میانکاله را باید بهشت پرندگان و پرنده نگری نام نهاد؛ سی و ششمین تالاب ثبت شده دنیا و نخستین تالاب ثبت شده در کنوانسیون تالاب‌های بین المللی رامسر و یکی از ۶۵۰ ذخیرگاه زیست کره جهان با ۴۸ هزار هکتار وسعت در شرق استان مازندران و در همجواری با استان گلستان واقع شده است و سالانه ۱۳۰ گونه از پرندگان مهاجر را با جمعیت حدود ۱.۵ میلیون بال میزبانی می کند.

این پناهگاه حیات وحش علاوه بر کریدور مهاجرت فصلی برای پرندگان، همه ساله به تنهایی بیش از نیم میلیون پرنده از انواع مرغابی، فلامینگو، پلیکان، پاخاکستری، قوی، انواع اردک، لک لک، درنای خاکستری، عقاب دریایی را در آب‌های خود سکنی می دهد.

این تالاب که رویشگاه و زیستگاه تعداد بیشماری از گونه های در معرض خطر می باشد، در سال ۱۳۵۵ به عنوان یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست سپهر به کمیته برنامه «انسان و کره» یونسکو معرفی و انتخاب شد. تالاب میانکاله به عنوان محل زاد و ولد و پرورش ماهیان گونه های مختلفی چون کپور، انواع کفال، کلمه، سفید، ماش و کاراس، مورد توجه است. پستانداران این منطقه نیز شامل مارال، یوزپلنگ، گربه جنگلی، شغال، گراز، روباه، خرگوش، جوجه تیغی، انواع خفاش و جوندگان کوچک است.