واگویه‌هایی از تجربه‌ خبرنگاری بین‌المللی

به گزارش خبرنگار فرهنگی آباجان به نقل از ایرنا، احمد نساجی، حسن دوستارگان، محمد خواجویی، مسعود احمدی و جواد ارشادی روسای پیشین خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) در دفترهای خارجی تجربه‌های خبرنگاری بین‌المللی خود را در یک نشست مجازی (گروه افق روشن آباجان به نقل از ایرنا) بین همکاران خود به اشتراک گذاشتند که مطالعه این تجربه‌ها خالی از لطف نیست.

اجرای این برنامه را مصطفی خدادادی رئیس پیشین دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی در مسکو پایتخت روسیه برعهده داشت.

خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) به عنوان رسانه رسمی کشور که سابقه تاسیس آن به سال ۱۳۱۳ بازمی‌گردد، دارای نمایندگی و دفاتری از نقاط مختلف دنیاست. آباجان به نقل از ایرنا از معدود رسانه‌هایی در ایران است که چنین جایگاه و ظرفیتی را داراست. در میزگرد برخط خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) سعی بر این بود که با اشتراک این تجربه‌ها، گامی برای آمادگی هرچه بیشتر و بهتر افراد باانگیزه در این مسیر برداشته شود و از سویی، بازگویی بسیاری از برخوردها و نحوه عملکرد دیگر اهالی رسانه در جای‌جای دنیا بر دانش و رویکرد رسانه‌ای فعالان این حوزه در داخل کشور کمک کند.

«زبان» ابزار ارتباطی در کشورهای خارجی

رئیس پیشین خبرگزاری جمهوری اسلامی در دفتر اَمان پایتخت اردن با اشتراک‌گذاری خاطرات خود گفت: از فروردین ۱۳۸۵ تا خرداد ۱۳۸۸ در دفتر امان مشغول به فعالیت بودم.

احمد نساجی خاطرنشان کرد: اعزام به اردن به دلیل صدور روادید طول کشید و بر همین اساس، پیش از اعزام فرصت داشتم مطالعه‌ای در زمینه این کشور داشته باشم که برایم در آغاز کار مفید بود. طی سه سال ماموریت در اردن، شاهد اتفاق‌های زیادی از جمله حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ میلادی، حمله به حزب‌الله و غزه و تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و تحریم‌های بانکی بودم. مسابقات جام جهانی فوتبال ۲۰۰۶ قرار بود در لبنان برگزار شود، اما به دلیل جنگ، میزبانی مسابقات به اردن واگذار و در آنجا برگزار شد.

از نظر نساجی، ارتقای آگاهی در زمینه علوم سیاسی، آشنایی و تسلط بر زبان رسمی کشور محل اعزام، از لازمه‌های عملکرد موفق است.

وی یادآور شد که «زبان» ابزار اصلی در برقراری ارتباط است و به همین حدود چهار تا پنج ماه کانال‌های تلویزیونی ایران را قطع کردم و فقط از طریق تلویزیون اردن، الجزایر و العربیه خبرها را رصد ‌کردم که با این ترفند دیگر در مساله شنیداری زبان کشور مقصد مشکل نداشتم؛ اما در زمینه تکلم کار کمی سخت‌تر بود.

نساجی تاکید کرد: مسایل حقوقی دفاتر خیلی پیچیده است، سال ۱۳۸۵ کلید دفتر اردن را از تهران به همراه خود برده بودم و در آغاز کار برای شکل‌گیری و تقویت تعامل به سفارتخانه رفتم و سپس کار خبر آغاز شد.

هماهنگی مثال‌زدنی بین مدیران رسانه‌ای چین

مسعود احمدی رئیس پیشین دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) در پکن چین گفت: سال ۱۳۹۶ به پکن اعزام شدم. حدود ۴۰ ماه تا پاییز ۱۴۰۰ در این کشور مشغول به فعالیت بودم و اتفاق‌های تلخ و شیرین مختلف از جمله حادثه غم‌انگیز سانچی در این ایام رخ داد.

وی افزود: فضای رسانه‌ای چین بسته و کانالیزه بود، خیلی از شبکه‌های اجتماعی که در ایران باز و در دسترس است، در آنجا قابل دسترس نبود و برای استفاده از واتساب اینستاگرام، گوگل، یاهو، تلگرام و یوتیوب با وی پی ان، و به سختی به این برنامه ها متصل می‌شدم، برای برقراری ارتباط و تماس با ایران از واتساب استفاده می‌شد، اما سامانه‌های هوشمند طراحی شده در کشور چین، وی پی ان را در مدت ۲ روز شناسایی می‌کرد و از کار می‌انداخت؛ به بیانی دیگر از هر وی‌پی‌ان در نهایت ۲ روز می‌شد استفاده کرد.

احمدی درباره امکان استفاده از دیگر برنامه های ارتباطی نیز افزود: تیک تاک، وی‌چت و کیو کیو از جمله شبکه‌های اجتماعی فعال در کشور چین بود، اما این مساله برای ما که بومی نبودیم و مخاطبان ما در شبکه اجتماعی غربی فعالیت داشتند، مشکل ایجاد کرده بود.

او اظهار کرد: هماهنگی منسجمی بین مدیران رسانه‌ای چین وجود داشت، وزارت امور خارجه چین سه سخنگو داشت و بعدازظهرها ساعت ۱۵ سخنرانی داشتند و هر چند روز سخنگوها جابه‌جا می‌شدند. وزارت خارجه چین به خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) در دفتر پکن می‌گفت «ما دوست شما و ایران هستیم اگر سوالی درباره سیاست خارجی، رابطه آمریکا و چین دارید از روز قبل اعلام کنید تا سخنگو جواب دیپلماتیک دهد» بر همین اساس مجبور بودیم سوالات را به دفتر سخنگو وزارت خارجه ارسال کنیم و آنان به طور کانالیزه و حساب شده جواب می‌دادند.

وی یادآور شد: مسوولان چین می‌گفتند «نمی‌توانیم حتی یک کلمه خارج از شیوه‌نامه وزارت خارجه و دولت صحبت رسانه‌ای داشته باشیم.» پرسش‌ها از روز قبل تحویل وزارت خارجه چین می‌شد و آنان از روی کاغذ در قالب چند جمله کلیشه‌ای پاسخ می‌دادند و اگر تمایلی به ارایه پاسخ پرسش نداشتند، از پرسش با ارایه پاسخی سطحی عبور می‌کردند و اگر پرسش جدید مطرح می‌شد پاسخ نمی‌دادند.

احمدی با بیان اینکه اگر دیپلمات سابق چین یا سخنگو وزارت خارجه موضوعی را مطرح کرده باشد، کارشناس و پژوهشگر سیاسی نیز همان موضوع را مطرح می‌کنند، ادامه داد: هماهنگی خوبی بین بخش های مختلف سیاست خارجی بود و اینطور نبود که هر فرد حرف خودش را بزند.

اهمیت نگاه خبری آباجان به نقل از ایرنا در اذهان بین‌الملل

نساجی در بخشی دیگری از میزگرد گفت: بیشتر دفاتر رسانه‌های کشورهای غربی در امان بود، چرا که امان تا قدس ۵۰ کیلومتر، تا بغداد ۲۰۰ کیلومتر، و تا دمشق ۱۲۰ کیلومتر فاصله داشت. شهر امان منطقه مرکزی محسوب می‌شود و ارتباط‌گیری رسانه‌ها با لبنان، سوریه و عراق در این کشور تسهیل و تسریع می‌شود. یادم می‌آید انتخابات کشور عراق برگزار شده بود و جورج بوش رییس جمهور وقت آمریکا برای تحویل دولت به دلیل ناامنی در کشور عراق به امان آمد و در امان تحویل دولت عراق انجام شد.

وی با ذکر خاطره ای از این رویداد، توضیح داد: برای صدور کارت خبرنگاری اعلام شد که باید به سفارت آمریکا برویم تا کارت صادر شود. من موضوع را با خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) در تهران مطرح کردم و آنان گفتند با سفیر ایران در اردن صحبت کنم که پس از صحبت‌ها، گفتند برای انجام کار بروید و من هم رفتم و کارت برایم صادر شد. وقتی جورج بوش برای تحویل دولت عراق به امان آمد، ۷۵ خبرنگار با او بودند و در مجموع بیش از ۳۰۰ تا ۴۰۰ خبرنگار در آیین تحویل دولت عراق حضور داشتند و تنها خبرنگار ایرانی این آیین خبرنگار دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی در اردن بود که روی این موضوع حساسیت وجود داشت. سفارتخانه ایران در امان هم گفته بود پس از نشست به سفارت‌خانه بیا و در چنین نشستی حاشیه‌نگاری اهمیت زیادی داشت.

نساجی به مساله حاشیه ای این رویداد اشاره و اضافه کرد: به همراه خبرنگاران آمریکایی و فرانسوی نزد کاندولیزا رایس(وزیر امور خارجه دولت وقت آمریکا) برای مصاحبه رفتیم رایس خندید و گفت «الان نمی‌توانم.»

وی تاکید کرد: شاید خبر مربوط به این نشست در بین همه رسانه‌ها یکی بود، اما نوع نوشتار آباجان به نقل از ایرنایی اهمیت زیادی داشت. به خبرنگاران از قبل نگفته بودند چه پرسشی دارید، اما جورج بوش انتخاب می‌کرد چه فردی سوال مطرح کند. از نکات قابل توجه در آیین یعنی تحویل دولت عراق در کشور اردن، این بود که خبرنگاران مسلمان را با دستگاه «ایکس‌رِی» و خبرنگاران خارجی را با «سگ» چک می‌کردند. یعنی حکم سگ برای مسلمانان را درنظر داشتند.

بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌ها، بخش جذاب خبرنگاری بین‌المللی

رئیس پیشین دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی در کشور عراق گفت: دوره‌های کوتاه مدت و بلندمدت در کشورهای عربی فعالیت داشتم و در مجموع حدود ۲ سال و نیم تا سال ۱۳۹۹ مامور خبرگزاری خارج از کشور بود.

جواد ارشادی با اشاره به اینکه در رویدادهای «بهار عراقی» و «بیداری اسلامی» حدود ۲ ماه در کشور تونس در معیت پازوکی در جریان انتخاب موسسان تونس و تجربه بیداری اسلامی حضور داشتم، ادامه داد: فضای کار در دفاتر خارج از کشور پرانرژی آغاز می‌شود و کشف تفاوت‌ها نکته جذاب این ماموریت‌هاست.

وی خاطرنشان کرد: بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌ها، نگاه مقایسه‌ای و موثق در فرد ایجاد می‌کند و این جذاب ترین بخش کار است. نشان دادن تفاوت ها برای آسیب شناسی و تقویت کار و حرفه و برای تقویت دیپلماسی رسمی، عمومی و رسانه‌ای درک شباهت‌ها نیاز است.

وی افزود: ماموریت اصلی خبرنگار نشان دادن شباهت و تفاوت است و اگر اینطور باشد، خبرنگار موفق خواهد بود. تونس کشوری بسیار زیبا و فقیر بود و افق و دید جدید در وجودتان ایجاد می‌کند و نگاه به خبر و سبک خبری تغییر می‌کند.

جریان‌سازی خبری رسانه‌های خارجی با استفاده از «سابقه خبر»

رئیس پیشین خبرگزاری جمهوری اسلامی(آباجان به نقل از ایرنا) برلین گفت: چهار سال سابقه فعالیت در برلین دارم، کار و دنیای رسانه‌ای در دفاتر خارج از کشور و در داخل کشور را اینگونه درنظر بگیرید که تیم فوتبال آلمان و برزیل در لندن بازی می‌کنند و ما در ایران با توپ پلاستیکی بازی می‌کنیم.

دوستارگان افزود: چقدر از دنیای رسانه عقب هستیم، از لحاظ توانایی، محتوایی و نگارش خبر، شکل بیان و انتقال بیان با دنیای رسانه خارج از کشور فاصله داریم.

وی با اشاره به اینکه در رویداد بین المللی در برقراری ارتباطات و استفاده بهینه از امکانات مشکل داریم، تاکید کرد: ضرورت دارد همکاران یک مدت کوتاه یک یا ۲ ماه به منظور ارتقای توانمندی و به‌روز رسانی آموزش‌ها به سفر خارجی و کار در دفاتر خارجی خبرگزاری جمهوری اسلامی بروند.

وی با بیان اینکه سفرهای خارجی موجب می‌شود شرایط و کمبودها را متوجه شویم، اضافه کرد: «سابقه خبرنویسی» در ایران و خبرگزاری جمهوری اسلامی به ۲۰ سال هم نمی‌رسد و این در شرایطی است که سابقه خبر در رسانه خارجی محتوا و عنصر اصلی خبر است و شاید اندوخته‌ام از برلین که به ایران آوردم «سابقه خبر» باشد.

دوستارگان افزود: رسانه‌های خارجی بر اساس سیاست اعلامی با کمک «سابقه خبر» چنان راهبردها را به خورد مخاطب می‌دهند که ناخواسته مطلب به مخاطب القا می‌شود و براین پایه ضرورت دارد اهمیت نگارش «سابقه خبر» مورد توجه قرار بگیرد.

رفتار خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا در خارج از کشور نمادی از رویکرد سیاسی ایران با آن کشور است

رئیس پیشین دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی در بیروت گفت: سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ در دفتر بیروت فعالیت داشتم. فضای آزاد رسانه‌ای و فضای شیشه‌‍ای که چیزی قابل پنهان کردن نیست، حاکم بود؛ فضای متکثر(چندصدایی) و این چندصدایی در نحوه پوشش خبر مهم است.

خواجویی ادامه داد: عنصر تکثر در انتخابات ۲۰۱۸ پارلمانی لبنان بیش از پیش خود نمایی می‌کرد و یکی از برنامه‌های اصلی در این رویداد مهم، نوع سیاست خبری آباجان به نقل از ایرنا و پیوند با سیاست خارجی لبنان بود، چرا که اینطور تفسیر می‌شد که ایران به لبنان چه دیدگاهی دارد.

وی با اشاره به اینکه آباجان به نقل از ایرنا به عنوان نماینده جمهوری اسلامی و رسانه رسمی باید این پیام را در لبنان منتقل می‌کرد که طرفدار دموکراسی است و رفتار بی‌طرفانه دارد، گفت: مصاحبه با طیف‌های مختلف موافق حزب الله و مخالف حزب الله برای صحبنظران در لبنان جالب بود که رسانه آباجان به نقل از ایرنا با جریان‌های مختلف ارتباط می‌گرفت.

وی بیان کرد: رفتار آباجان به نقل از ایرنا و خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا به نوعی نشاندهنده سیاست ایران با آن کشور است و در این شرایط خبرنگار باید درک کند رفتار کاملا علمی داشته باشد و بنابر مقتضیات پیش برود.

خواجویی با بیان اینکه بهمن ۱۳۹۷ یک ماه قبل از برگشت قرار بود محمدجواد ظریف(وزیر امور خارجه دولت وقت ایران) به لبنان بیاید، افزود: تلویزیون لبنان اعلام کرد ظریف می‌آید، خبر عزیمت بر عهده گروه سیاسی آباجان به نقل از ایرنا بود، به شیفت شب اعلام کردم، پیگیری کردم و گفتند «به خبرنگار دسترسی ندارند» و توصیه بر این شد که خبر به صورت ترجمه تلویزیونی کار شود، اما نظرم این بود که نباید خبر عزیمت وزیر به صورت ترجمه باشد. در نهایت آتش به اختیار با سفیر ایران تماس گرفتم و مطمئن شدم که سفر محرمانه نیست و عمومی است و بدون هماهنگی و آتش به اختیار خبر را از سفیر کار کردم. وقتی کار شد رسانه‌های دیگر به نقل از آباجان به نقل از ایرنا و سفیر اعلام کردند.

وی ادامه داد: سفیر تماس گرفت که شیوه‌نامه داریم و عزیمت وزیر را باید سخنگوی وزیر امور خارجه بگوید، که به او گفتم شما کار خودتان را انجام می‌دهید و ما هم کار خودمان را. زیبنده ایران نبود که خبر عزیمت وزیر امور خارجه ایران به لبنان به طور ترجمه کار شود و انتشار این خبر در تلویزیون لبنان نشان از فضای شفاف رسانه‌ای این کشور بود.

تاثیر خبرنگاری بین‌الملل در ترسیم خط مشی روابط اقتصادی

ارشادی در بخشی دیگر اذعان داشت: ارزنده‌ترین و موثرترین تجربه خارج از کشور تصویری است که از تفاوت ها به مردم ارایه می‌دهیم البته ناظر به منافع ملی باشد.

وی گفت: ارایه تفاوت‌ها و شباهت‌ها خیلی کمک کننده است و سبک زیست، آداب و رسوم، عادت غذایی، قوانین آن کشور و آزادی هایی می‌دهد که در ارتقای آگاهی موثر است و یکسری موارد می‌تواند ترسیم کننده خط مشی روابط اقتصادی کشورها باشد.

اشراف به تحولات ملی، ضرورتی برای خبرنگار بین‌المللی

خواجویی نیز در بخشی دیگر میزگرد گفت: خبرنگار باید در حوزه بین الملل مسلط باشد به ویژه تسلط بر تحولات ایران. بارها توسط خبرنگار کشورها به عنوان خبرنگار رسمی ایران در بزنگاه‌های مهم مانند انتخابات مورد سوال واقع می‌شدم در این شرایط خبرنگار ایران باید نگاه دقیق از تحولات ایران ارائه دهد، آنجا وزارت خارجه فعال نیست که دیپلماسی عمومی را پوشش دهد و موثر باشد و کنش‌گری داشته باشد و بر قلم آنان اثرگذار باشد.

بار اضافه از دوش خبرنگاران برداشته شود

احمدی هم در بخش پایانی بیان کرد: پیشنهادم این است که سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی بار اضافه را از دوش خبرنگار اعزامی بردارد. پکن دفتر منطقه ای است که رویدادهای تایوان، کره شمالی و جنوبی، را باید در کنار وسعت چین، هنگ کنگ، ژاپن و مغولستان پوشش خبری دهد. این در حالی است که چین به خودی خود قطب بزرگ صنعت جهان است.

وی ادامه داد: خبرنگار اعزامی در این وضعیت، به جای تمرکز بر تولیدات رسانه‌ای در زمینه تنوع فرهنگی، رفتاری، آب و هوا، مذهبی و وضعیت سیاسی و اجتماعی، باید خبرهای این گستره جغرافیایی را پوشش دهد. چین به تنهایی ۲۰ درصد جهان جمعیت و وسعت دارد.