خطبه «فدکیه» جایگاه دانشی دین را مشخص می‌کند

حضرت فاطمه زهرا(س) بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) و صدور حکم مصادره سرزمین فدک به همراه جمعی از زنان بنی هاشم به مسجد پیامبر (ص) رفتند تا با مسلمانان مدینه و سران مهاجر و انصار اتمام حجت کنند. آن حضرت خطبه بسیار غرایی ایراد کردند که بسیاری از حقایق در آن افشا شد.

رهبر معظم انقلاب درباره خطبه های دختر رسول خدا(ص) فرمود: فاطمه‌ زهرا (سلام الله علیها) دو خطبه‌ طوفانی ایراد کرده؛ دو خطبه‌ به معنای واقعی کلمه طوفانی؛ یکی در مسجد در میان انبوه متراکم مردان، یکی هم خطاب به زنان مدینه که پُر است از مطالب بسیار مهم و اعتراضی و تنبیه نسبت به مفاهیم برجسته‌ اسلامی که فاطمه‌ زهرا (سلام ‌الله ‌علیها) در مورد آنها، خطر را احساس می کرد.

حجت‌الاسلام سیدمحمدکاظم طباطبایی درباره این خطبه فاطمه زهرا(س) که به خطبه فدکیه معروف است به خبرنگار معارف آباجان به نقل از ایرنا گفت: موضع گیری های حضرت زهرا (س) پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) از جوانب متفاوتی قابل بحث و بررسی است ولی حضور در صحنه دختر رسول خدا(ص) و دفاع از ولایت امیرمومنان(ع) بیشتر به چشم می آید که می توان این موضوع را به عنوان سیره حضرت زهرا مورد توجه قرار داد؛ به ویژه با توجه به حضور خواص و افرادی که می توانند اثرگذاری بیشتری در جامعه داشته باشند.

رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث افزود: حضرت زهرا(س) به دلیل جایگاهی که به عنوان دختر پیامبر اکرم(ص) در نزد مردم داشتند و مردم نیز این جایگاه را ملاحظه کرده بودند، حضور شایسته تری در حوادث پس از رحلت پیامبر داشتند تا از انحراف های پدیدآمده جلوگیری کنند.

این خادم قرآنی اضافه کرد: هنگامی که فتنه پدید آید و انحرافی به ظاهر اصلاح گونه رقم بخورد، حضور خواص ضروری تر خواهد بود. لذا اعتراض فاطمی به حاکمیت، خلیفه و حتی اعتراض به مردم در این سخنان قابل توجه است. زیرا بدون حضور مردم، امام معصوم نیز اثرگذاری شایسته خود در جامعه را از دست خواهد داد؛ به ویژه این که در سخنان فاطمه زهرا(س) با زنان مدینه و اعتراض به آنان مبنی بر عدم حضور مردان و زنان انصار بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

طباطبایی ادامه داد: یکی از نکات قابل توجه در خطبه فاطمی، مباحث اولیه و ابتدایی موجود در این خطبه است که مجموعه ای معرفت شناسانه است. حضرت زهرا(س) نکته های زیبایی درباره فلسفه احکام بیان می کنند. در واقع این خطبه فقط یک خطبه اعتراضی نیست بلکه دربردارنده مباحث معرفتی فراوانی به عنوان مقدمه بحث است تا جایگاه دانشی دین را مشخص کنند و سپس به جایگاه ولی خدا در جامعه بپردازند. همچنین استناد به آیات قرآن در این خطبه قابل توجه است؛ چه در مواردی که به صراحت به آیات قرآن استناد شده و چه مضامین آیاتی که در ضمن صحبت های حضرت فاطمه آمده است.

فاطمه زهرا(س) نقد حدیث را بنیان نهاد

این خادم قرآنی همچنین به یک نکته حدیثی در خطبه حضرت زهرا(س) اشاره کرد و گفت: حضرت زهرای مرضیه (س) به عنوان نخستین فردی که نقد حدیث را بنیان نهاد در این خطبه بروز و ظهور پیدا کرده است. چون خلیفه اول با انتساب سخنی به پیامبر اکرم(ص) قصد ربودن میراث مادی رسول خدا (ص) را داشت که حضرت زهرا (س) با استناد به آیات قرآن انتساب این سخن به پیامبر را مردود شمردند. به عبارت دیگر حضرت فاطمه(س) در خطبه خود آغازگر مباحث نقد حدیث به عنوان سخن منسوب به معصوم با عرضه آن به آیات قرآن هستند.