از جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان تا اولین نخست وزیر زن در یک کشور مسلمان

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، تاریخ همواره سرنخ‌هایی را برای شناخت و درک بهتر آنچه امروز اتفاق می‌افتد، در اختیارمان قرار می‌دهد. پیچ و خم‌های مسیر تاریخ با اتفاق‌های ریز و درشت در گذر زمان تغییر یافته و هر رخداد به نوعی در رقم زدن وضعیت ژئوپلیتیک حال حاضر تاثیرگذار بوده است. آسیا و اقیانوسیه که سهم قابل توجهی از وسعت این کره خاکی را به خود اختصاص داده، همانند دیگر نقاط دنیا تحولات مهم و تاثیرگذاری را از سر گذرانده است.

در این گزارش سعی داریم تا با شرحی از چندین رویداد تاریخی در بازه زمانی ۳۰ نوامبر تا ۶ دسامبر/ ۱۰ تا ۱۶ آذر (هفته جاری)، سرنخ‌هایی را از چگونگی شکل‌گیری سیاست‌ها و جغرافیای امروز منطقه آسیا و اقیانوسیه در اختیار مخاطب قرار دهیم.

جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان و تغییرات ژئوپلیتیک شبه قاره

در جریان جنگ آزادی‌بخشی بنگلادش در شرق پاکستان یک درگیری گسترده بین هند و پاکستان در سال ۱۹۷۱ رخ داد که به عنوان جنگ سوم بین این دو کشور شناخته می‌شود. یک رویارویی نظامی بین هند و پاکستان که از ۳ دسامبر ۱۹۷۱ (۱۲ آذر ۱۳۵۰) آغاز شد و تا تسلیم پاکستان در ۱۶ دسامبر (۲۵ آذر) همان سال ادامه داشت.

این جنگ با عملیاتی تحت عنوان «چنگیز خان» از سوی پاکستان آغاز شد که متشکل از حملات هوایی پیشگیرانه به هشت ایستگاه هوایی هند بود. این حملات منجر به اعلان جنگ هند به پاکستان شد و دهلی نو به نوعی به جنگ برای استقلال پاکستان شرقی در کنار نیروهای ملی‌گرای بنگالی وارد شد. ورود رسمی هند، درگیری‌های موجود بین نیروهای هندی و پاکستانی را که در هر دو جبهه شرقی و غربی درگیر بودند، گسترش داد.

این جنگ گسترده در بحبوحه جنگ سرد اتفاق افتاده بود. در طول این دوره، پاکستان متحد رسمی نزدیک آمریکا بود و همچنین روابط نزدیکی با جمهوری خلق چین داشت؛ کشوری که ریچارد نیکسون رئیس جمهوری وقت آمریکا در حال مذاکره برای برقراری روابط نزدیک با آن بود.

نیکسون می‌ترسید که حمله هند به پاکستان به معنای تسلط کامل شوروی بر منطقه خواهد بود و به طور جدی موقعیت جهانی واشنگتن و موقعیت منطقه‌ای متحد تاکتیکی جدیدش یعنی چین را تضعیف خواهد کرد. نیکسون همچنین ایران را تشویق می‌کرد تا تدارکات نظامی به پاکستان ارسال کند.

جنگ ۱۳ روزه و متعاقب آن استقلال بنگلادش به وضوح تسلط نظامی و سیاسی هند بر شبه قاره را تثبیت کرد و دهلی نو یک کارزار دیپلماتیک را برای منزوی کردن اسلام آباد به راه انداخت. ایندیرا گاندی نخست وزیر وقت هند در سفرهای رسمی به انگلیس و فرانسه، آنها را متقاعد کرد که از متحد خود آمریکا فاصله گرفته و جلوی تصویب هرگونه قطعنامه به نفع پاکستان در سازمان ملل متحد را بگیرند.

این پیروزی همچنین نقش بسیار گسترده‌تر هند را در سیاست‌های خارجی مشخص کرد، زیرا بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایالات متحده متوجه شده بودند که توازن قدرت به نفع هند به‌عنوان یک بازیگر اصلی در منطقه تغییر کرده است. در پی تغییر واقعیت‌های ژئوپلیتیکی، هند به دنبال برقراری روابط نزدیکتر با کشورهای منطقه مانند ایران بود که متحد سنتی پاکستان به حساب می‌آمد.

اولین نخست وزیر زن در یک کشور مسلمان و روابطش با ایران

بی نظیر بوتو پس از رسیدن به مقام نخست وزیری پاکستان در ۲ دسامبر ۱۹۸۸ (۱۱ آذر ۱۳۶۷)، به اولین رهبر زن در یک کشور مسلمان تبدیل شد. او به‌ عنوان یازدهمین و سیزدهمین نخست‌وزیر پاکستان ابتدا از سال ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۰ و دوباره از ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۶ خدمت کرد. بی نظیر بوتو که از نظر ایدئولوژیک یک لیبرال و یک سکولاریست بود، از اوایل دهه ۱۹۸۰ تا زمان ترورش در سال ۲۰۰۷ ریاست یا ریاست اشتراکی حزب مردم پاکستان (PPP) را بر عهده داشت.

بوتو با ترکیبی از اصالت ایرانی، کردی و سندی، در تاریخ ۲۱ ژوئن ۱۹۵۳ (۳۱ خرداد ۱۳۳۲) در کراچی در یک خانواده اشرافی ثروتمند و مهم از نظر سیاسی به دنیا آمد. پدرش ذوالفقار علی بوتو سیاستمدار و زمانی نخست وزیر پاکستان و مادرش بیگم نصرت از یک خانواده تاجر ایرانی ثروتمند و اهل اصفهان بود.

بی نظیر بوتو در اوایل دوره دوم نخست وزیری خود در ۹ دسامبر ۱۹۹۳ (۱۸ آذر ۱۳۷۲) به همراه یک هیات عالی رتبه وارد فرودگاه مهرآباد شد تا مذاکراتی سیاسی‏ و اقتصادی با مقام‌های ایرانی انجام دهد. بی نظیر بوتو برای دومین بار در قامت نخست وزیر پاکستان در نوامبر ۱۹۹۵ (آبان ماه ۱۳۷۴) و در صدر یک هیات بلند مرتبه به ایران سفر کرد و در فرودگاه مورد استقبال رئیس جمهوری وقت قرار گرفت. سفرهای رسمی وی به ایران به منظور تقویت روابط دو جانبه و حل مسائل منطقه‌ای درحالی بود که بی نظیر بوتو در ۱۵ مه ۱۹۹۰ (۲۵ اردیبشهت ۱۳۶۹) به عنوان وزیر امور خارجه پاکستان به ایران سفر کرده بود.

بوتو شخصیتی بحث برانگیز بود که برخی از «بی‌تجربگی سیاسی» او انتقاد می‌کردند و همچنین با اتهام‌های فساد روبرو بود. همچنین بی نظیر بوتو با مخالفت‌های زیادی از سوی لابی اسلام‌گرای پاکستان برای برنامه‌های سکولاریستی و مدرن‌سازی‌اش مواجه شد. در نتیجه پس از گذشت چند سال از پایان نخست وزیری او، بوتو در سال ۱۹۹۹ میلادی به همراه همسرش آصف علی زرداری به اتهام فساد مالی تحت پیگرد قرار گرفتند و بی‌درنگ به لندن سفر کردند.

اما در ۱۸ اکتبر ۲۰۰۷ (۲۶ مهر ۱۳۸۶) بی نظیر بوتو از تبعید خودخواسته در انگلیس و دوبی به پاکستان بازگشت. بی نظیر بوتو که برای گرفتن سمت نخست وزیری در دوره سوم به کشور بازگشته بود هدف یک حمله تروریستی قرار گرفت. در این حمله که در جریان حرکت وی به سمت خانه‌اش انجام شد، به این زن سیاستمدار آسیبی نرسید ولی این حمله دست کم ۱۳۵ کشته و ۳۲۰ زخمی بر جای گذاشت. بی نظیر بوتو پس از اینکه از چندین اقدام به ترور جان سالم به در برد، در نهایت ۲۷ دسامبر (۶ دی) همان سال و در شهر راولپندی به وسیله یک مرد تیرانداز و در یک عملیات انتحاری، ترور و کشته شد.

آغاز ریاست جمهوری نورسلطان نظربایف در قزاقستان

نورسلطان آبیشولی نظربایف اولین رئیس جمهوری قزاقستان بود که از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ تا استعفای رسمی در سال ۲۰۱۹، این سمت را بر عهده داشت. وی همچنین از همان سال ۱۹۹۱ به عنوان رئیس شورای امنیت قزاقستان عهده دار مسئولیت بود و در سال ۲۰۲۲ از این سمت کناره گیری کرد. نظربایف یکی از طولانی ترین رهبران غیر سلطنتی در جهان بود که نزدیک به سه دهه ریاست جمهوری قزاقستان را برعهده داشت.

در دوران ریاست جمهوری نظربایف که با پیروزی او در انتخابات سراسری یکم دسامبر ۱۹۹۱ (۱۰ آذر ۱۳۷۰) آغاز شد، قزاقستان در دهه ۲۰۰۰ رشد اقتصادی سریعی را تجربه کرد که ناشی از قیمت بالای نفت و اصلاحات بازار محور بود و این کشور را به عنوان یک قدرت اقتصادی برجسته در آسیای مرکزی تثبیت کرد.

سرمایه گذاری خارجی در صنایع کلیدی به نوسازی و توسعه زیرساخت ها دامن زد. علاوه بر این، رویکرد سیاست خارجی نظربایف بر حفظ روابط خوب با قدرت‌های بزرگ و ادغام فعال قزاقستان در سازمان‌های منطقه‌ای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشورهای مشترک المنافع و در سطح جهانی از طریق عضویت در سازمان تجارت جهانی، تاکید داشت.

در سخنرانی که وی در دسامبر ۲۰۰۶ به مناسبت پانزدهمین سالگرد استقلال قزاقستان داشت، نظربایف اعلام کرد که مایل است به ایران در حمایت از یک واحد پولی برای تمام کشورهای آسیای مرکزی بپیوندد و قصد دارد این ایده را با تهران پیش ببرد. نظربایف ۳ سپتامبر ۱۹۹۷ (۱۲ شهریور ماه ۱۳۷۶) گفت: نزدیکترین مسیر انتقال نفت قزاقستان به بازارهای جهانی، دسترسی به خلیج فارس از طریق خاک جمهوری اسلامی ایران است.

وی که در جریان یک سفر رسمی به کویت بود، اعلام کرد: مشکلات سیاسی نباید مانع استفاده از این مسیر شود. میان دولت های کویت و قزاقستان درباره مشارکت احتمالی کویت در ساخت خط لوله انتقال نفت آسیای مرکزی به خلیج فارس گفت و گوهایی صورت گرفته است. قزاقستان برای عملی کردن این طرح باید با ترکمنستان که آن هم به دنبال مسیری برای صدور گاز خود است همکاری کند.

از جمله سیاست‌های دیگر نظربایف در حوزه داخلی و خارجی می‌توان به چشم پوشی وی از زرادخانه هسته‌ای موروثی این کشور اشاره کرد. علیرغم این، چالش‌هایی به دلیل فساد گسترده وجود داشت که مانع شفافیت و پاسخگویی می‌شد و موانع قابل توجهی برای توسعه قزاقستان ایجاد می کرد، ادامه داشت.

علاوه بر این، دوره تصدی نظربایف همچنین با یک سری چالش‌های اقتصادی از جمله بحران مالی ۲۰۰۷-۲۰۰۸، مازاد نفت در سال‌های ۲۰۱۰ و جنگ ۲۰۱۴ روسیه و اوکراین مواجه شد که این رویدادها به کاهش ارزش تنگه (واحد پولی) قزاقستان و آغاز دوره‌های تورم کمک کردند.

وی در نهایت در مارس ۲۰۱۹، در بحبوحه تظاهرات ضد دولتی از ریاست جمهوری استعفا کرد و قدرت را به قاسم ژومارت توکایف سپرد.