نهاد کتابخانه‌‌های عمومی و سهمی قلیل از بودجه

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری آباجان به نقل از تسنیم،‌ فرهنگ به‌عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه اجتماعی و انسانی، نقش مهمی در پیشرفت جوامع ایفا می‌کند. با این حال، در بسیاری از کشورها، فرهنگ به‌عنوان یک حوزه دارای اولویت پایین‌تر در میزان تخصیص بودجه تلقی می‌شود. کمبود بودجه در این بخش می‌تواند تاثیرات منفی گسترده‌ای داشته باشد

در عمده دولت‌‌ها در مقایسه با حوزه‌هایی نظیر اقتصاد؛ فرهنگ اغلب به‌عنوان یک حوزه کم اولویت در سیاست‌گذاری‌های دولتی دیده می‌شود. این موضوع منجر به دریافت سهم بودجه کمتری می‌شود.

علاوه بر این؛ برخی سیاست‌گذاران به دلیل عدم آگاهی کافی از تاثیرات بلندمدت سرمایه‌گذاری در حوزه فرهنگ، تخصیص بودجه به این حوزه را غیر ضروری می‌دانند.

به این دو عامل باید عامل دیگری را نیز در کمبود بودجه فرهنگ اضافه کرد و آن، محدودیت منابع مالی در اقتصاد است که تخصیص بودجه به بخش‌های مختلف را تحت تاثیر قرار داده و بخش فرهنگ معمولاً قربانی کاهش تخصیص است.

 این در حالی است که توجه به حوزه فرهنگ و تامین بودجه کافی برای آن می‌تواند اثرات مثبت فراوانی بر جامعه داشته باشد، زیرا فرهنگ نه‌تنها به بهبود کیفیت زندگی می‌انجامد، بلکه باعث تقویت انسجام اجتماعی و توسعه پایدار نیز می‌شود.

موضوعی که سید‌عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در مراسم معارفه خود در تالار وحدت به آن اشاره کرد،‌ صالحی از سهم بسیار اندک فرهنگ و هنر در بودجه کشور سخن گفت،‌ سهمی ۴۵ صدم درصدی از بودجه، او دولت‌ها را مسئول حوزه فرهنگ دانست و اذعان کرد، اینکه ما چنین سهمی از بودجه کلان کشور داریم کار را سخت می‌کند. اگر ما می‌خواهیم اصحاب فرهنگ در مناسبات وفاق ملی سهم داشته باشند باید به کرامات آن‌ها توجه داشته باشیم.

ابتدای آبان ماه، لایحه بودجه ۱۴۰۴ دومین بودجه بعد از تصویب و اجرای قانون برنامه هفتم توسعه به مجلس تقدیم شد و با ۱۴۶ رأی موافق نمایندگان مجلس کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۴ تصویب شد.

در متن این لایحه آمده است: بر این اساس، شرکت‌های موضوع بند پ تبصره ۴ این قانون مکلفند، حداقل چهل درصد (%۴۰) از هزینه امور مسئولیت‌های اجتماعی خود را در مقاطع سه‌ماهه به میزان بیست‌وپنج درصد (%۲۵)، به حساب «مسئولیت‌های اجتماعی و محرومیت‌زدایی» به‌نام سازمان برنامه و بودجه کشور در خزانه‌داری کل کشور واریز کنند تا به‌صورت تجمیعی و مطابق برنامه عملیاتی و در راستای اجرای اهداف برنامه هفتم پیشرفت صرف امور مختلف دارای اولویت از جمله نشر و کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی شود.

هر چند بر اساس لایحه بودجه۱۴۰۴، دستگاه‌ها، مکلف شدند، سهم اعتبارات فرهنگی‌شان را براساس درصد مشخص –مندرج در لایحه – به حساب خزانه کشور واریز کنند. اما تعیین فهرست بلندبالایی از فعالیت‌های فرهنگی در این بند، این پرسش را پیش می‌آورد که چند درصد از بودجه فرهنگی دستگاه‌ها به حوزه کتاب و نشر می‌رسد؟ این حوزه که در دو دهه اخیر به شدت از کمبود بودجه رنج برده و نیازمند افزایش قابل توجه بودجه است،‌ چگونه  می‌تواند با چنین بودجه‌هایی به حیات خود ادامه دهد؟

نهاد کتابخانه‌های عمومی به عنوان بخشی از بدنه فرهنگ کشور یکی از زیرمجموعه‌های بهره‌مند از سهم اعتبارات فرهنگی است،‌ نهادی که در سال‌های اخیر همواره از کمبود بودجه رنج برده و با وجود اینکه دوبار شاهد افزایش بودجه بوده‌،‌ اما همچنان در اساسی‌ترین فعالیت‌های خود با کمبود بودجه مواجه است.

خبرگزاری آباجان به نقل از تسنیم،‌ همزمان با سی و دومین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره بودجه فرهنگی کشور و سهم نهاد کتابخانه‌های عمومی گفت‌وگو کرده است،‌ رمضانی چند روز پیش در مراسم روز کتاب و کتابخوانی و کتابدار نیز سه درخواست از مسعود پزشکیان رئیس جمهوری داشت‌، سه درخواستی که بی اعتبار با بودجه این نهاد فرهنگی نیست. او خواستار تکمیل شبکه کتابخانه‌های سیار و پرژوه‌های نیمه‌تمام و ایجاد کتابخانه در شهرهای فاقد کتابخانه شد،‌ یکسان‌سازی و توجه به معشیت کتابداران مطالبه دیگر رمضانی از رئیس جمهور بود.

رمضانی که در سال جاری نهاد کتابخانه‌های عمومی را با کسری بودجه ۵۰۰ میلیارد تومانی  اداره کرده است،‌ توانسته تغییرات قابل توجهی را در سه سال گذشته در شبکه زیرساخت کتابخانه‌ای کشور به وجود آورد،‌ توجه رئیس‌جمهور شهید به حوزه کتابخانه‌های عمومی و پیگیری‌های وزیر فرهنگ و ارشاد سابق نیز در این میان بسیار تاثیرگذار بوده است،‌ موضوعی که رمضانی خود نیز بر آن صحه می‌گذارد،‌ گفت‌وگوی آباجان به نقل از تسنیم با رمضانی به شرح ذیل است:

 * آباجان به نقل از تسنیم:‌ کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۴ چندی پیش در مجلس به تصویب رسید،‌ با وجود اینکه هنوز جزئیات لایجه و جدول‌ها منتشر نشده است،‌ اما توجه کلی به حوزه فرهنگ را چطور ارزیابی می‌کنید؟

آن چیزی که اخیراً‌ از لایحه بودجه منتشر شد،‌ منابع درآمدی بودجه است و هنوز بخش هزینه‌ای منتشر نشده است‌ که بتوانیم قضاوت کنیم که سهم عملیاتی فرهنگ در حوزه هزینه بودجه دیده شده یا خیر‌، اما باید بگویم که در موضوع سهم بودجه فرهنگ به نسبت بودجه کل کشور نیاز به تغییر دیدگاه و رویکرد مسئولین داریم. عددی که با افزایش بودجه در دولت سیزدهم داشتیم هم کفاف حوزه فرهنگ را نمی‌دهد.

در دولت یازدهم نیز ما یکبار شاهد افزایش بودجه فرهنگ بودیم،‌ پس از آن به واسطه توجه وزیر فرهنگ افزایش بودجه قابل توجهی نیز در دولت سیزدهم رخ داد که البته عملیاتی شدن بخشی از آن در بودجه ۱۴۰۳ با چالش مواجه شد‌.

تا وقتی نگاه به بودجه فرهنگ، نگاه سرمایه‌گذاری نباشد و تا وقتی که بودجه فرهنگ نسبت منطقی با سایر محل‌های هزینه‌ای نداشته باشد،‌ ما نمی‌توانیم جهش عملیاتی در موضوع بودجه فرهنگی در کشور داشته باشیم؛ چراکه ما در اولویت‌بندی بودجه معمولاً شاهد جایگاه و سهمی برای حوزه فرهنگ نیستیم،‌ شاید چون مسائل فرهنگی از اولویت لازم در نگاه مسئولان برخوردار نیست،‌ بنابراین نیاز به تغییر رویکرد و دیدگاه داریم.

* آباجان به نقل از تسنیم: یکی از مطالبات سال‌های اخیر نهاد کتابخانه‌های عمومی مساله معیشت کتابداران است،‌ موضوعی که شما در مراسم تجلیل از کتابداران با حضور رئیس جمهور نیز به آن اشاره کردید،‌ درباره این موضوع و دیده شدنش در لایحه بودجه بفرمایید؟

در حوزه کتابخانه‌های عمومی در دولت‌های مختلف موضوع معیشت کتابداران مورد پیگیری قرار گرفت؛ در دولت‌های مختلف مسائل معیشتی کتابداران مورد مطالبه بود، در دولت سیزدهم هم این موضوع به جد پیگیری شد. شخص رئیس‌جمهور شهید چند دستور مسنجم و مشخص درباره این موضوع صادر کرد که مسئله به سرانجام برسد؛ که البته آنچه که مدنظر بود و دستور صریح رئیس‌جمهور‌، در سازمان برنامه و بودجه به سرانجام نرسید.

در دولت چهاردهم هم وزیر فرهنگ موضوع مدنظر را مورد توجه قرار داد‌؛ آقای صالحی هم در جلسه رأی اعتماد و هم در معارفه در سخنانش به کمبود بودجه حوزه فرهنگ اشاره داشت. در جلسات با وی هم ‌یکی از محورهای گفت‌وگو بودجه نهاد،‌ معیشت همکاران و… بود.‌ مکاتبه‌ای نیز با معاون اول رئیس‌جمهور داشتیم که به سازمان برنامه و بودجه برای تقویت بودجه این حوزه به خصوص معیشت کتابداران ارجاع شده است.

* آباجان به نقل از تسنیم: پیشتر اشاره کرده بودید که بودجه نهاد برای خرید کتاب و منابع محدود است و بودجه خرید کتاب در نهاد کمتر از ۵۰ میلیارد است.

بله،‌ یک چالش جدی پیش روی ما در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور مسئله تأمین کتاب و منابع برای کتابخانه‌های عمومی است.‌ با توجه به افزایش قمیت کتاب، که ناشی از افزایش نرخ ارز و مواد اولیه تولید است،‌ یکی از راه‌های جدی دسترس‌پذیر کردن کتاب برای مردم، قرار گرفتن کتاب‌ها در قفسه کتابخانه‌های عمومی است. بنابراین یکی از ضروریات تقویت بودجه تأمین کتاب برای کتابخانه‌های عمومی است که باید مدنظر قرار گیرد. در حوزه زیرساخت و تکمیل پروژه‌ها هم باید بگویم که عمده پروژه‌های ما در دستگاه‌های مجری فعال نیست.

* آباجان به نقل از تسنیم:‌ به بودجه تأسیس و تکمیل کتابخانه‌های استانی اشاره دارید،‌ در بودجه ردیف مشخصی برای این موضوع وجود دارد؟

در بودجه ۱۴۰۳ یک سرفصل مشخص داشتیم، برای کتابخانه مرکزی رشت که با پیگیری نماینده محترم رشت انجام شده بود. در حوزه‌های دیگر، سرفصل مشخص برای تکمیل پروژه کتابخانه‌های عمومی دیده نشده بود. آن چیزی هم که در در دولت سیزدهم تصویب و اجرا می‌شد،‌ در قالب ظرفیت سفرهای استانی بود.

* آباجان به نقل از تسنیم: در سال‌های اخیر بودجه نهاد کتابخانه‌های عمومی در دوره‌هایی افزایش پیدا کرده است، پس چگونه است که هنوز با کمبود بودجه مواجهیم؟

نکته‌ای که در حوزه بودجه وجود دارد، این است که عدد اولیه بودجه نهاد عدد اندکی بوده است، که بعد در افزایش‌های سنواتی بودجه افزایش پیدا کرده است.‌ بنابراین عدد حاصله نسبت به تورم و نیاز افزایش چشمگیری نیست. در ردیف تملک بودجه ۴۰ میلیاردی تبدیل شده به بودجه ۷۰ میلیاردی، ولی با این ۷۰ میلیارد تومان چه کاری می‌توان انجام داد‌؟ درست است که رقم بودجه افزایش پیدا کرده اما با توجه به اینکه بودجه اولیه رقم اندکی بوده این افزایش پاسخگوی نیاز موجود نیست.

* آباجان به نقل از تسنیم:‌ به نظر شما،‌ مهمترین اقداماتی که باید در دولت درخصوص نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور انجام شود،‌ چیست؟

اقدام جدی در تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام، ایجاد کتابخانه در شهرهای فاقدکتابخانه و توسعه کتابخانه سیار است؛ کتابخانه‌های عمومی فقط محل امانت کتاب نیستند‌، بلکه مرکز علمی، فرهنگی، اطلاع‌رسانی و هنری در هر منطقه‌ای هستند و بسیاری از نیازهای این حوزه را برطرف می‌کنند. اگر با این رویکرد به آن‌ها نگاه شود،‌ تلاقی در نگاه‌ها شکل می‌گیرد و همت برای برطرف کردن نیازهای کتابخانه‌های عمومی بیشتر می‌شود.

* آباجان به نقل از تسنیم: بر اساس لایحه بودجه ۱۴۰۴، دستگاه‌ها، مکلف شدند، سهم اعتبارات فرهنگی‌شان را به حساب خزانه کشور واریز کنند. اما  فهرست بلندبالایی از فعالیت‌های فرهنگی تعریف شده است که سهم کتاب در آن قاعدتا بسیار کوچک خواهد بود،‌ نهاد نیز از سهم نیم درصدی شهرداری‌ها استفاده می‌کند‌، این چه تاثیری در بودجه نهاد داشته است؟

نیم درصد درآمد شهرداری‌ها در سال‌های‌اخیر با توجه به ساز‌و‌کار قانونی از مسیر خزانه وصول می‌شود، ولی تکاپوی نیاز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را نمی‌کند؛‌ چراکه بودجه پایداری محسوب نمی‌شود. ما روی عددی برنامه‌ریزی می‌کنیم که اصلا عدد پایداری برای شهرداری‌ها نیست‌.‌ در عین حال معمولاً شهرداری‌ها به قانون عمل نمی‌کنند و این تکلیف قانونی را انجام نمی‌دهند. بنابراین به ساز‌و‌کاری که در قانون به عنوان مرحله دوم در نظر گرفته شده، یعنی برداشت از خزانه، منتقل می‌شود. پس بودجه شهرداری‌ها اگر به دست ما نرسد، اساساً امکان اداره کردن نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور وجود ندارد. در قانون مشخص شده که حداقل نیم درصد درآمد شهرداری‌ها، اما شهرداری‌ها به زحمت به همین نیم درصد هم عمل می‌کنند، دیگر به حداکثر عددی نمی‌رسد!

انتهای پیام/