۴۲ درصد پزشکان متخصص در ۵ کلانشهر سکونت دارند

وزارت بهداشت با ابلاغ بخشنامه‌ای، دانش‌آموختگان علوم پزشکی را ملزم به گذراندن تعهدات تحصیلی رایگان کرده است؛ این اقدام، گامی در راستای تحقق اصل سی‌اُم قانون اساسی و بهبود کیفیت خدمات درمانی در سراسر ایران اعلام شده است. پیش از این، برخی دانش‌آموختگان علوم پزشکی با استفاده از خلاءهای قانونی، اقدام به آزادسازی مدارک و خرید تعهدات تحصیل رایگان می‌کردند.

در آبان‌ماه ۱۴۰۱، وزارت بهداشت با ابلاغ بخشنامه‌ای به دانشگاه‌های علوم پزشکی، شرایط آزادسازی مدارک فارغ‌التحصیلان را سخت‌تر کرد. پس از این ابلاغیه، برخی دانش‌آموختگان از طریق دیوان عدالت اداری شکایتی را علیه وزارت بهداشت مطرح کردند. در خردادماه ۱۴۰۳، دیوان عدالت اداری شکایتی را وارد دانست که مدعی بود مصوبه‌های کمیسیون عالی تعیین تعهدات دانش‌آموختگان مغایر با اصول قانون اساسی است.

به‌دنبال این رأی، وزارت بهداشت بخشنامه‌ای جدید با استناد به رأی دیوان عدالت ابلاغ کرد که لزوم گذراندن تعهدات و ممنوعیت خرید آن‌ها را تصریح می‌کند. اکنون دانش‌آموختگان باید برای دریافت دانشنامه خود به میزان تعهدشان در کشور خدمت کنند.

بر اساس اصل سی‌ام قانون اساسی، دولت موظف است تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد. به همین منظور، زمینه تحصیل رایگان در رشته‌های علوم پزشکی فراهم شده تا نیاز کشور به خدمات درمانی تأمین شود. دانش‌آموختگانی که از این تحصیل رایگان بهره‌مند می‌شوند، موظف به ارائه خدمت در کشورند تا نیاز جامعه به خدمات درمانی برطرف شود.

سیاست الزام گذراندن تعهدات برای تأمین نیاز کشور اتخاذ شده است. فراهم‌کردن امکان خرید این تعهدات، ناکارآمدی این سیاست را به همراه دارد و به بی‌عدالتی منجر می‌شود. افرادی که از تمکن مالی برخوردارند، می‌توانند با پرداخت هزینه‌ای از انجام تعهدات خود سر باز زنند و اصل عدالت را نقض کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد هزینه خرید تعهدات تحصیل رایگان فاصله زیادی با هزینه واقعی تربیت دانشجو در رشته‌های علوم پزشکی دارد. برای مثال، در سال ۱۴۰۲، هزینه خرید تعهدات ۷ ساله در رشته پزشکی حدود ۶۰۰ میلیون تومان بود، در حالی که هزینه واقعی تربیت یک دانشجوی پزشکی بر اساس اعلام وزارت بهداشت نزدیک به یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون تومان است.