روستای تاریخی فهرج یزد، فانوس‌کویر در مسیر ثبت در گستره‌ جهانی

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، همین چند ماه پیش بود که خبر «قرارگیری روستای فهرج یزد در بین هشت روستای برتر ایرانی نامزد دهکده جهانی گردشگری» در رسانه‌ها منتشر شد، که یکباره توجه‌ها را در استان یزد به سمت این روستا جلب کرد.

روستای تاریخی فهرج قدمتی دیرینه دارد و تاریخ شناسان قدمت آن را به دوران پیش از اسلام نسبت می‌دهند؛ هرچند، چندباری این روستا را دیده بودم اما این خبر باعث شد بار دیگر با هدف تهیه یک گزارش به این روستا بروم و ببینم چه ویژگی‌هایی این روستای کویری را در کنار هزاران روستای جهان قرار می‌دهد.

از مرکز شهر یزد به سمت جنوب شرقی این شهر که حرکت کنید، پس از روستاهای محمدآباد، احمدآباد مشیر و خویدک در مسیر جاده یزد به بافق به روستای تاریخی فهرج می‌رسید، از آخرین باری که به این روستا رفتم یک سالی می‌گذرد، بعد از این مدت فضای بافت تاریخی این روستا با چیزی که یک‌سال پیش دیده بودم، تغییرات زیادی کرده بود، تغییر که نه! باید بگویم روستای فهرج حالا روستایی دیگری شده تا در شأن تاریخ و فرهنگش باشد.

چرا فانوس کویر؟

اولین چیزی که همیشه توجه مرا پس از ورود به این روستا به خود جلب می‌کرد، تک مناره بلند خشتی در مجاورت مسجد جامع فهرج بود، در گذشته بازرگانان در مسیر حرکت خود در کویر مرکزی ایران، یک توقف و استراحت در روستای فهرج داشتند و این تک مناره که مانند برج فانوس دریایی است ، نشانه‌ای برای مسافران بود تا در مسیر کویر به فهرج برسند.

در کنار این تک مناره خشتی شبیه به برج فانوس، مسجد جامع فهرج قرار دارد، این مسجد علاوه بر مناره خشتی دارای هشت ستون بزرگ، شبستان کوچک و ۲ محراب است که زمان احداث آن بر اساس مطالعات باستان شناسی مربوط به پایان دوره ساسانی و آغاز دوره اسلامی است، در ساخت این مسجد عناصر امروزی مانند کتیبه، کاشی کاری یا تزئینات خاص به چشم نمی‌خورد و حتی گنبد ندارد که باعث تفاوت شکل ظاهری آن با دیگر مساجد با معماری اسلامی شده است.

“نجمه نادری” ناظر مرمت و ساماندهی روستای تاریخی فهرج یزد است که در مسجد جامع این روستا به هم رسیدیم، او در حالی که در مسجد قدم می‌زدیم اقدامات عمرانی انجام شده در این مکان را تشریح کرد و گفت: برای جلوگیری از آسیب به دیواره‌های ارزشمند این مسجد، دیوارها با شیشه محفوظ شده و پشت بام آن نیز مجدد کاهگل شد تا در زمان بارندگی آسیب نبیند.

وی که در چند ماه گذشته تمام‌وقت در روستای فهرج یزد مشغول نظارت بر عملیات عمرانی و زیرساختی بوده است، افزود: زمانی که به این روستا آمدیم ، بدنه دیواره‌های کاهگلی ریخته و ناودان‌ها تخریب شده بود، اما اکنون با کاهگل جدید دیوارها و اصلاح ناودان‌ها تا ۴۵ سال آینده این سازه در مقابل آسیب‌ها ایمن شده است.

همراه با خانم نادری از مسجد جامع فهرج به سمت مسیری تاریخی گردشگری که با کف‌سازی‌های زیبا مرمت شده بود، رفتیم، او با بیان اینکه اقداماتی در بافت تاریخی روستای فهرج یزد برای افزایش امنیت در شب انجام شده است، ادامه داد: علاوه بر نصب دوربین در مسیر گردشگری روستا، نورپردازی نیز برای روشنایی و افزایش امنیت در شب، زیبایی خاصی را به این مسیر می‌دهد.

فهرج روستای گردشگری دسترس پذیر برای معلولان در یزد

در بین چندصد روستای استان یزد تنها ۳۹ روستا هدف گردشگری هستند و از بین آنها می‌توان گفت تنها روستای فهرج است که مسیر گردشگری آن کاملا برای حضور معلولان و افراد سالمند مناسب سازی و دسترس پذیر شده است.

در این خصوص با “رضا ابهت” مدیرکل بهزیستی استان یزد که همراه با جمعی از معلولان و سالمندان به روستای فهرج آمده بود گفت‌وگو کردم، او جمعیت معلولان استان یزد را بیش از ۳۲ هزار نفر اعلام کرد و افزود: تاکنون نیمی از اماکن گردشگری و تاریخی استان یزد برای استفاده معلولان و سالمندان مناسب سازی شده و فهرج از معدود روستاهایی است که مسیر گردشگری آن کاملا برای استفاده این قشر دسترس پذیر است.

ابهت با بیان اینکه تمام معلولان و سالمندان استان و گردشگرانی که به این روستا سفر می‌کنند، حق استفاده کامل از این فضاها را دارند، گفت: از ورودی زیباترین و قدیمی ترین بنای این روستا یعنی مسجدجامع فهرج تا بومگردی‌های روستا که در انتهای مسیر گردشگری قرار دارد، برای معلولان مناسب‌سازی و دسترس پذیر شده و می‌توان گفت روستای فهرج یکی از مقاصد «گردشگری در دسترس» و دوستدار معلولان و سالمندان در استان یزد است.

از گردشگری خوراک تا گردشگری کشاورزی در فهرج

در ادامه گشت‌وگذار در روستای فهرج یزد در زیر بازارچه سنتی این روستا با خانم باقری که یکی از بانوان فعال این روستا است هم صحبت شدم، او به همراه جمعی از بانوان روستا مشغول پخت غذاهای سنتی این منطقه برای پذیرایی از مهمانانشان بود.

خانم باقری به غذای «گورماست» که در دست داشت اشاره کرد و گفت: نحوه پخت این غذا برای روستای فهرج چند هفته پیش در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، گورماست را در فهرج با جوشاندن شیر گوسفند و اضافه کردن آب انار به شیر ولرم تهیه می‌کنند و آن را با نان سنتی و اغلب در اواخر تابستان و اوایل پاییز می‌خورند.

وی در حالی در خصوص نحوه پخت سایر غذاهای سنتی این روستا توضیح می‌داد، افزود: «خورشت به‌آلو»، «کشک و کماچ» و «شولی شیر» از دیگر غذاهای سنتی فهرج است که مواد اولیه آن نیز بیشتر به صورت سنتی و در همین روستا تهیه می‌شود.

همراه با خانم باقری به انتهای بازارچه رسیدم، وی با بیان اینکه در روستای فهرج صنایع دستی زیادی از گذشته تا به امروز تولید می‌شود، ادامه داد: «صابون سازی»، «تولید سفیدآب»، «شعربافی»، «قالی بافی» و «اسفند بافی» از جمله صنایع دستی‌ روستا است که بیشتر توسط بانوان تولید می‌شود.

از دیرباز فهرج‌ با کمبود آب مواجه بوده و پیشینیان این منطقه با حفر قنات آب را از طریق تونل‌های زیرزمینی به روستا می‌رساندند و امروز نیز با توسعه کشاورزی کم آبخواه به یکی از قطب‌های صادرات محصولات کشاورزی و گلخانه‌های بدل شده که بر مبنای بهره‌وری مصرف انرژی آب و خورشیدی و بومی سازی فناوری، فعالیت می‌کند.

در کنار تولیدات گلخانه‌ای، «مزرعه پرورش شتر» یکی از دیگر منابع درآمدی روستا است که امکان بازدید گردشگران از این مجموعه، گلخانه ها و مزارع نیز فراهم شده و تورهای گردشگری کشاورزی در روستای فهرج نیز توسعه پیدا کرده است.

حفظ طبیعت با گردشگری بیابان

کویر و بیابان یکی از زیبایی‌های روستای فهرج یزد است، مردم روستا با درک این ظرفیت‌ها اقدام به توسعه گردشگری بیابان و کویر کرده‌اند و اکنون ۲ پارک طبیعت‌گردی در فاصله پنج کیلومتری این روستا گردشگران زیادی را به فهرج می‌کشاند.

این ۲ پارک طبیعت گردی کویری با محوریت توسعه پایدار و مشارکت مردم محلی ایجاد شده و از الگوهای نوین ایران در حوزه توسعه اکوتوریسم است و فعالیت‌های گردشگری همچون «سافاری»، «شتر سواری»، «ارائه غذای محلی»، «رصد ستارگان»، «فعالیت های علمی و آموزشی» و «کمپینگ» صورت می‌گیرد.

ایجاد سایت روستای فهرج، قابل ترجمه به ۱۱ زبان روز دنیا

سایت و تارنمای اختصاصی روستا، یکی از مواردی است که مورد ارزیابی قرار می‌گرفت، همین موضوع باعث شد تا این تارنما به آدرس (yazdfahraj.com) راه اندازی شود، “احمدفاضلی” مدیر کانون گردشگری هوشمند که سایت روستای فهرج را نیز مدیریت می‌کند، او به آباجان به نقل از ایرنا گفت: سایت فهرج به هوش مصنوعی مجهز شده و همزمان به ۱۱ زبان فارسی، انگلیسی، عربی، آلمانی، چینی، روسی، پرتقالی، اسپانیولی، فرانسوی، هلندی و ایتالیایی قابل ترجمه است.

فاضلی توضیحات بیشتری از امکانات این سایت داد و افزود: در سایت روستای فهرج علاوه بر اخبار روستا، می‌توان جاذبه‌های تاریخی و گردشگری، معماری، فرهنگ، آداب و رسوم، مشاهیر و شخصیت‌های این روستا را مشاهده و مطالعه کرد و در قسمتی با عنوان «در مسیر جهانی شدن» برنامه‌ریزی های انجام شده در این زمینه و نقشه راه فهرج در حوزه‌های عمرانی و فرهنگی به صورت روزانه اطلاع‌رسانی می‌شود.

کمتر از یک ماه تا انتخاب بهترین دهکده‌های جهانی گردشگری

در سال ۲۰۲۴ علاوه بر روستای تاریخی «فهرج یزد» پرونده هفت روستای پالنگان کردستان، بیشه لرستان، قلعه بالا سمنان، کندلوس مازندران، اصفهک خراسان جنوبی، میمند کرمان و ابیانه اصفهان به عنوان نمایندگان ایران در انتخاب روستاهای جهانی به سازمان جهانی گردشگری ارسال شد.

برای اطلاع از روند انتخاب دهکده جهانی گردشگری با مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت‌وگو کردم، “مصطفی فاطمی” در این باره گفت: تنوع و تکثر بافت روستایی ایران در کنار زیبایی‌های چشم نوازش، کار انتخاب روستاها را سخت کرده است، برای انتخاب کاندیداها اطلاعات روستاهای هدف گردشگری که در قالب پروژه‌ای توسط دانشگاه تهران سطح بندی شده دریافت و پس از جمع آوری نظر ادارات استانی و بازدید تیم ارزیاب و کارشناسان گردشگری روستایی از جمله سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور، معاونت روستایی رئیس جمهور، جامعه اقامتگاه‌های بومگردی، بنیاد مسکن و بنیاد علوی، روستاهای نامزد دهکده جهانی گردشگری از ایران معرفی شدند.

فاطمی ادامه داد: سازمان جهانی گردشگری بیش از ۴۰ شاخص را برای انتخاب بهترین روستاها در نظر گرفته است، از زنجیره ارزش گردشگری و زیرساخت‌های اقامتی، مالی و الکترونیکی تا نگاه توسعه پایدار و حفظ فرهنگ بومی و محیط زیست، اما مهم‌ترین بخش پرونده را باید در ابتکارات روستا و تاثیر گردشگری بر پایداری روستا دانست.

مدیرکل گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با بیان اینکه در رقابتی سخت ۵۰ روستای برتر از بین حدود هزار و ۵۰۰ نامزد از سراسر جهان انتخاب می‌شوند، افزود: با توجه به تعداد محدود انتخاب‌ها، امید به انتخاب نهایی حداقل یک روستا را داریم هرچند در این شرایط و محدودیت‌های زیرساختی ناشی از تحریم‌ها، احتمال عدم موفقیت در انتخاب نهایی نیز وجود دارد.

۲۵ آبان امسال در صدوبیست‌ودومین شورای اجرایی گردشگری ملل متحد در شهر «کارتاگنا دو ایندیاس کلمبیا» بهترین دهکده‌های جهانی گردشگری معرفی خواهند شد و ایران با هشت نامزد از جمله روستای تاریخی فهرج یزد در این رقابت جهانی شرکت دارد.