کارشناس آسیای مرکزی: حضور اروپا در آسیای میانه لزوما تهدیدی برای ایران نیست

به گزارش روز چهارشنبه آباجان به نقل از ایرنا، اولاف شولتس صدراعظم آلمان با امضای چندین سند همکاری در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی، دیروز سه‌شنبه پرونده سفر سه روزه خود را به این منطقه بست.

صدراعظم آلمان با این کار دسترسی خود به آسیای مرکزی را برای هم‌افزایی اقتصادی و هماهنگی ژئوپلیتیکی افزایش خواهد داد درحالیکه طی یک سال گذشته شاهد چنین رویکردی از جانب سران اتحادیه اروپا هستیم.

به دنبال سفر امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه به این منطقه در آبان ماه سال گذشته و تور منطقه‌ای دیوید کامرون وزیر امور خارجه سابق انگلیس در اردیبهشت ماه سال جاری، بازدید شولتس از کشورهای آسیای مرکزی نیت اروپا را برای افزایش حضور و نفوذ در آنجا آشکار کرد.

این مساله می‌تواند برای قدرت‌های همسایه کشورهای آسیای مرکزی یعنی روسیه، چین و ایران حائز اهمیت باشد.

امید رحیمی کارشناس آسیای مرکزی در مورد تاثیر روابط کشورهای منطقه و اروپایی‌ها بر جمهوری اسلامی ایران، بیان کرد: آسیای مرکزی در برخی حوزه‌ها با کشورهای اروپایی و در برخی حوزه‌های دیگر با ایران تعامل دارند که این زمینه‌ ها با هم متفاوت است. به طور مثال در حوزه اقتصادی اروپایی‌ها ساختار خاص خود را دارند و ایران با ساختاری دیگر فعالیت می‌کند که تزاحم زیادی با هم ندارند چون ماهیت آن خیلی رقابتی نیست.

رحیمی به آباجان به نقل از ایرنا گفت: در حوزه سیاسی کشورهای آسیای مرکزی همگی سیاست خارجی چند برداری یا چند وجهی دارند که به طور رسمی آن را پیگیری می‌کنند و تلاش آنها این است که با تمام بازیگران از جمله ایران و اروپا در همه سطوح تعاملات خود را گسترش دهند. از همین رو در بحث سیاسی خیلی دچار چالش نیستیم.

وی اضافه کرد: مضاف بر این که هدف اروپا مقابله با روسیه و ممکن است کمتر با ایران در بحث سیاسی تزاحم داشته باشد. در حوزه امنیتی هم خیلی درگیری وجود ندارد چرا که دست کم از سمت کشورهای اروپایی تهدید جدی را در آسیای مرکزی نمی‌بینیم که مستقیم بر منافع ما تاثیر بگذارد.

سران کشورهای آسیای مرکزی و صدراعظم آلمان در بیانیه مشترک پایان نشست روز سه‌شنبه ۱+۵ در آستانه، توسعه کریدور ترانس کاسپین (کریدور میانی) را مطرح کردند که هدف آن افزایش ارتباطات بر پایه حمل و نقل پایدار بین آسیای مرکزی و اروپا است. روسای کشورهای منطقه از مشارکت شرکت‌های آلمانی در پروژه‌های زیرساختی برای تقویت ارتباط در منطقه استقبال کردند.

درحالیکه یکی از محورهای اصلی بیانیه روز گذشته تلاش برای توسعه یک کریدور مهم بود، امید رحیمی اشاره کرد: در مساله راهگذرهای اقتصادی، کشورهای اروپایی به طور موازی با آمریکا و هماهنگ با این کشور راهبرد خود را در جایگزینی مسیرهای روسیه تعریف کردند. باید به این موضوع هم توجه داشت که آسیای مرکزی به روسیه و بنادر آن وابسته و نیازمند است زیرا یک منطقه محصور در خشکی است و برای حمل و نقل به ویژه در تجارت بین اروپا و آسیای مرکزی به مسکو نیاز دارد.

وی در این خصوص ادامه داد: اروپا به دنبال مسیرهای جایگزین است که مهم ترین مسیر آن کریدور میانی تلقی می‌شود که از طریق بنادر قزاقستان و ترکمنستان، بندر باکو و بعد از بنادر گرجستان به آبهای آزاد می‌رسد که البته اروپا به دنبال افزایش این ظرفیت است. نگاه اروپا و آسیای مرکزی عمل گرایانه است و لزوما نمی‌توان گفت که تاثیر مستقیم و زیادی روی گذرگاه‌های اقتصادی ایران می‌گذارد زیرا به موازات، کشورهای آسیای مرکزی به طور مثال متمایل و علاقمند به کریدور شمال- جنوب هم هستند که ظرفیت خیلی بیشتری نسبت به آن (کریدور میانی) دارد.

این کارشناس آسیای مرکزی همچنین اضافه کرد: اروپا کریدورهای مربوط به چین یا کریدورهای مربوط به آسیای جنوبی مانند ترانس افغان را هم پیگیری می‌کنند. به این علت که کشورهای محصور در خشکی محسوب می‌شوند از هر ابتکار ترانزیتی که بتواند منافع بیشتری برای آنها داشته باشد، استقبال می‌کنند.

عملگرایی و توازن دو وجه مهم توسعه روابط اروپا و آسیای مرکزی

درحالیکه کشورهای آسیای مرکزی همسایه نزدیک روسیه و چین به حساب می‌آیند روابطشان با کشورهای اروپایی و غرب می‌تواند برای این دو قدرت که به طور فزاینده روابط خود را در زمینه‌های مختلف تقویت می‌کنند، مهم باشد. از آنجاییکه کشورهای این حوزه علاوه بر پکن و مسکو، در برخی زمینه‌ها با غرب ارتباط می‌گیرند آنطور که رحیمی می‌گوید مجبور به انتخاب بین بلوک تحت هدایت چین و روسیه یا بلوک غرب نیستند.

رحیمی در اینباره توضیح داد: کشورهای آسیای مرکزی در ژئوپلیتیک محصور در خشکی قرار دارند. همسایه شرقی آنها چین و همسایه شمالی کشور قدرتمند روسیه است. یعنی به لحاظ ژئوپلیتیکی در چنین موقعیتی قرار دارند.

این کارشناس آسیای مرکزی ادامه داد: آنها به لحاظ سیاسی از شوروی جدا شدند درحالیکه وابستگی‌های سیاسی زیادی به شوروی و روسیه داشته و دارند. اما به دنبال کسب استقلال در این زمینه هستند و به طرق مختلف وابستگی‌های اقتصادی به چین مخصوصا در حوزه انرژی و بعضی زیرساخت‌ها، حمل و نقل و سرمایه گذاری‌ها و موارد دیگر دارند.

او با اینحال تاکید دارد: اما آنها به دنبال توسعه روابط با غرب بودند تا این روابط را تعدیل و متوازن کنند. کشورهای آسیای مرکزی همیشه به دنبال توازن بودند و این توازن را سر لوحه سیاست خارجی خود قرار دادند و تحت عنوان سیاست خارجی چند برداری از آن یاد می‌کنند.

به گفته رحیمی، این سیاست خارجی چند برداری می‌گوید که این چالش باید از طریق توازن جبران شود و تعاملات با روسیه، چین و غرب یا اروپا به طور متوازن توسعه یابد به نحوی که هیچ کدام برای دیگری چالش ایجاد نکنند و این کشورها نیز به میدانی برای این چالش و درگیری‌های نیابتی تبدیل نشوند.

او با اشاره به چالش‌های کشورهای آسیای مرکزی در این زمینه، توضیح داد: بعد از بحران اوکراین و شروع جنگ، این چالش سنگین تر و سخت تر شده است زیرا روسیه تصور می‌کند که غرب می‌خواهد آسیای مرکزی را به زمین بازی علیه آن تبدیل کند و غرب نیز بر این باور است که آسیای مرکزی یکی از نقاط حوزه منافع استراتژیک روسیه و جزو مناطقی است که باید به سمت غرب گرایش پیدا کند و نفوذ روسیه در این منطقه کاهش یابد.

وی در جمع بندی در خصوص این موضوع گفت: آسیای مرکزی در حال مدیریت این اوضاع است و روسیه و اروپا حضور همدیگر را پذیرفتند. روسیه سطح و آستانه تحمل خود را در خصوص حضور اروپا و غرب بالاتر برده و غرب هم درک کرده که ملاحظات و وابستگی‌های متقابل زیادی بین آسیای مرکزی و روسیه وجود دارد.

سران کشورهای آسیای مرکزی و آلمان در بیانیه روز سه‌شنبه از کنفرانس جامعه مدنی منطقه‌ای در برلین در نوامبر ۲۰۲۴ (آبان- آذر ۱۴۰۳) حمایت کردند که به اعتقاد آنها «نشان دهنده تعهد مستمر به گفت‌وگو و همکاری در سطح بالا است.»

بر اساس اعلام وزارت امور خارجه آلمان، بیانیه مشترک دیروز گامی اساسی در تقویت مشارکت بین آلمان و کشورهای آسیای مرکزی است و راه را برای آینده‌ای مشترک با تمرکز بر اهداف مشترک و ثبات منطقه ای هموار می‌کند.