روایت یک رسانه تحلیلی از موانع ایران برای نقش‌آفرینی بیشتر در آسیای مرکزی

به گزارش روز سه‌شنبه آباجان به نقل از ایرنا، رسانه تحلیلی کالیبر در گزارشی نوشت: تقریباً یک سال پس از حمله روسیه به اوکراین، منطقه آسیای مرکزی همچنان با تأثیرات تغییرات ژئوپلیتیک دست و پنجه نرم می‌کند. با تمرکز روسیه بر اوکراین، فرصت‌های جدیدی برای تعامل در منطقه‌ای که تا همین اواخر تحت کنترل مسکو بود، پدیدار شد. شکاف جزئی در نفوذ روسیه در آسیای مرکزی از سال ۲۰۲۲ راه را برای ظهور سایر بازیگران منطقه از جمله ایران هموار کرده است.

فواد شهبازف، تحلیلگر این رسانه جمهوری آذربایجان نوشت: اگرچه رویارویی طولانی مدت ایران با غرب و تحریم‌های بین‌المللی در تبدیل این کشور به یکی از قدرت‌های پیشروی منطقه‌ موانعی ایجاد کرد اما در دو سال گذشته، تهران با این باور که تغییرات منطقه‌ای و تغییرات گسترده‌تر ژئوپلیتیکی بر اهمیت آسیای مرکزی می‌افزاید، بر افزایش نقش‌آفرینی در این منطقه تمرکز کرده است.

این گزارش می‌نویسد: در واقع، چندین دلیل برای افزایش علاقه تهران به آسیای مرکزی وجود دارد و به عنوان مثال، کاهش نفوذ روسیه در منطقه، فضای بیشتری را برای ابتکار عمل ایجاد کرد. علاوه بر این، نگرانی‌هایی نیز در مورد قدرت نرم فزاینده ترکیه در آسیای مرکزی مبتنی بر عوامل مشترک تاریخی، فرهنگی و زبانی وجود دارد.

این گزارش با اشاره به نگرانی‌های امنیتی چون «گسترش بی‌ثباتی افغانستان به آسیای مرکزی که به طور بالقوه می‌تواند به درگیری‌هایی در امتداد مرز ایران منجر شود»، افزود: تهران همواره تلاش کرده است با تکیه بر جنبه‌های تجاری و تاریخی-فرهنگی، حوزه نفوذ خود را در منطقه حفظ کند.

شهبازف ادامه می‌دهد: از سوی دیگر، چین و ترکیه به محکم کردن جای پای خود در منطقه ادامه می‌دهند و موقعیت‌ خود را در منطقه به عنوان بخشی از تغییر شکل گسترده‌تر نظم منطقه‌ای بیشتر می‌کنند. به ویژه، از سال ۲۰۲۰، آنکارا و پکن با سرمایه‌گذاری هنگفت در زیرساخت های انرژی و لجستیک بسیار مهم، تعداد پروژه‌های مشترک با کشورهای آسیای مرکزی را افزایش داده اند، در حالی که ایران با هدف تعامل بیشتر در آسیای مرکزی پیش می‌رود.

ترکمنستان و تاجیکستان؛ عناصر قدرت ایران در آسیای میانه

ایران به طور همزمان، فرصت ایجاد یک قالب مشارکت دوجانبه با کشورهای منطقه به ویژه ترکمنستان را پیدا کرده است. ترکمنستان در بیش از ۳۰ سال استقلال خود از گفت‌گوها در مورد آسیای مرکزی و مسیرهای مواصلاتی شمال-جنوب و شرق-غرب که این منطقه را به بقیه جهان متصل می‌کند، کنار گذاشته شده است.

این گزارش با اشاره به تفاوت رویکردها در سال‌های اخیر اضافه می‌کند: با این حال، طی دو سال گذشته، با تغییر رویکرد عشق آباد و ایفای نقش فعال‌تر در سطح بین المللی، وضعیت به طرز چشمگیری تغییر کرده است. در واقع، ترکمنستان کشور ترانزیتی ایران به سمت آسیای مرکزی است که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و تاریخی روابطی ماندگار با ایران داشته است اما به رغم روابط دیپلماتیک اخیر، روابط تهران-عشق آباد مدت هاست به دلیل قیمت‌گذاری گاز وارداتی از ترکمنستان پرتنش بوده است. با این حال بحران سیستماتیک در روابط دوجانبه باعث توقف این مشارکت نشده است.

کالیبر با اشاره به پیروزی اخیر مسعود پزشکیان در انتخابات ریاست جمهوری ایران، نوشت: جناح اصلاح طلب رویکرد مثبت‌تری نسبت به کشورهای همسایه در پیش گرفته است.

این رسانه ادامه داد: در مورد مشارکت با قزاقستان، تهران این کشور را یک شریک قوی و پویا با دستاوردهای اقتصادی بزرگ می داند. در حال حاضر، این کشور به یک صادرکننده مهم نفت و گاز تبدیل شده است که پیش نیازهای همکاری با ایران را تعیین می کند. منافع مالی ایران در همکاری در این زمینه واردات نفت قزاقستان برای تامین نیازهای مناطق فعال در حال توسعه در شمال کشور را است.

علاوه بر این، قزاقستان بارها میزبان مذاکرات برنامه هسته‌ای ایران بوده است. مبادلات تجاری بین دو کشور از زمان افتتاح خط ریلی شرق خزر در سال ۲۰۱۴ به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.

شهبازف اضافه می کند: برخلاف سایر کشورهای منطقه، ایران از نفوذ قدرت نرم قابل توجهی در تاجیکستان برخوردار است. تاجیکستان علاقه خود را برای دسترسی به بنادر ایران به ویژه چابهار و بندرعباس جهت حمل و نقل کالا و محصولات نشان داده است. به رغم روابط نزدیک تاجیکستان با چین، تاجیکستان یک سنگر ایران در آسیای مرکزی به شمار می آید. با این حال، در مقایسه با نفوذ چین، تهران مکانیسم قوی برای شکل دادن به سیاست داخلی دوشنبه را ندارد.

وی در پایان نتیجه گرفت: بدون شک، هدف ایران تقویت نفوذ در منطقه به دنبال تلاش برای تنظیم مجدد پویایی های منطقه و افزایش قدرت دست‌کم در آسیای مرکزی است. با این حال، حضور قدرتمند چین، ترکیه و روسیه موانع مهم و قابل پیش‌بینی را برای آینده ایجاد خواهد کرد.