ترکیه و اتحادیه عرب؛ از قهر طولانی تا آشتی نیم بند

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری آباجان به نقل از تسنیم، برای اولین بار در ۱۳ سال گذشته، یک بار دیگر وزیر امور خارجه ترکیه به نشست عادی شورای وزیران امور خارجه اتحادیه عرب دعوت شد.

هاکان فایدان و هیات همراه او در صد و شصت و دومین نشست عادی شورای وزیران امور خارجه اتحادیه عرب در قاهره پایتخت مصر حضور پیدا کردند و حالا یک بار دیگر، موضوع روابط ترکیه با کشورهای عربی و چالش‌های آن، مورد توجه تحلیلگران سیاسی قرار گرفته است.

آنان می‌پرسند: چه شد که این رابطه شکل گرفت و چرا رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه کار را به جایی رساند که به مدت ۱۳ سال تمام، اعضای اتحادیه عرب، تمایل نداشتد که پذیرای حضور ترکیه باشند؟

هاکان فیدان در شرایطی به قاهره رفت که تنها ۳ روز پیش از آن، عبدالفتاح سیسی رییس جمهور مصر که کشورش میزبان دائمی دبیرخانه اتحادیه عرب است، پس از مدت‌ها انجماد روابط با ترکیه، به این کشور سفر کرد و با اردوغان، از دوستی و صلح سخن گفت.

یک رابطه سریع، یک قهر طولانی
حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۲ میلادی در ترکیه به قدرت رسید و چنان رای بالایی به دست آورد که توانست به تنهایی دولت را تشکیل دهد و برای تغییر تمام محورهای سیاست خارجی و داخلی کشور تصمیم بگیرد.

یکی از اهداف مهم این حزب، توجه همزمان به توسعه رابطه با غرب و جهان عرب بود و به همین دلیل در سال ۲۰۰۳ میلادی، گام نخست برداشته شد. در آغاز سال ۲۰۰۴ میلادی، یادداشت تفاهم بین وزارت امور خارجه ترکیه و دبیرخانه عمومی اتحادیه عرب امضا شد.

طولی نکشید که رویکرد سیاسی عبدالله گل و رجب طیب اردوغان برای توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عربی، توجه سران اتحادیه عرب را به سوی خود جلب کرد و متن «توافقنامه چارچوب همکاری ترکیه و اتحادیه عرب» در سال ۲۰۰۷ میلادی تدوین شد.

عبدالله گل، وزیر امور خارجه وقت ترکیه به دعوت عمرو موسی دبیر کل اتحادیه عرب در ۴ مارس ۲۰۰۷ میلادی به قاهره رفت و در جلسه افتتاحیه سخنرانی کرد.

گل که قبلاً در چند بانک و موسسه مالی عربستان سعودی فعالیت کرده و با اعراب آشنا بود، رابطه را ارتقا داد و بعدها کار برای داود اوغلو نیز آسان شد. چرا که او توانست در سال ۲۰۱۰ میلادی، رابطه را نهادینه کند و چنین شد که نمایندگی اتحادیه کشورهای عربی در آنکارا به ریاست یک دیپلمات در سطح سفیر عملیاتی شد و سخنرانی احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه وقت ترکیه در یکصد و سی و سومین نشست در قاهره، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های عربی داشت.

اما همزمان با شروع خیزش‌های سیاسی – اجتماعی در کشورهای مختلف، ورق برگشت و حضور رجب طیب اردوغان، نخست وزیر وقت ترکیه در اجلاس سران اتحادیه عرب در قاهره، آخرین نقطه روابط ترکیه و اتحادیه در آن سالها بود و مواضع آنکارا در مورد سوریه، مصر و دیگر کشورها، خشم اعراب را برانگیخت.

سخنان تحقیرآمیز اردوغان علیه کشورهای عربی

در طول سال‌ها، اتحادیه عرب مکرراً نقش ترکیه در منطقه، به ویژه عملیات نظامی این کشور در سوریه، لیبی، مصر و سومالی را محکوم کرد و علیه اردوغان بیاینه داد.

اما او در چند سخنرانی، به کشورهای عربی تاخت و این جمله مشهور را به کار برد: «اگر همه شما با هم جلو بیایید، باز هم حریف ذره ای از ترکیه نخواهید شد».

بازتاب گسترده این جمله و قشون کشی های مکرر ترکیه به سوریه، عراق و مداخله در تونس، مصر و لیبی، باعث شد که در تمام نشست های اتحادیه عرب، همواره بندی علیه سیاست های ترکیه و اردوغان نوشته شود. حمایت آشکار ترکیه از سیاستمداران خط اخوان المسلمین و به ویژه محمد مرسی در مصر و راشد غنوشی در تونس، پیامدهای فراوانی برای سیاست خارجی ترکیه داشت. 

واکنش های تند سران کشورهای عربی به مواضع عجولانه اردوغان و تاکید مکرر تحلیلگران سیاسی و کارشناسان روابط بین الملل مبنی بر شکست سیاست های اردوغان در مورد سوریه، مصر و دیگر کشورهای عربی، کاری کرد که آنکارا در یک روند تدریجی، رفته رفته بازسازی روابط خود با امارات متحده عربی، عربستان سعودی، مصر و سوریه را در پیش بگیرد.

سرانجام در سی و سومین اجلاس سران اتحادیه عرب که در ماه می گذشته برگزار شد، این بار اعتراض «کمیته وزیران عرب درباره مداخله ترکیه در امور داخلی کشورهای عربی» در دستور کار قرار نگرفت و عبارت سلبی درباره ترکیه در بیانیه اجلاس گنجانده نشد.

در چارچوب توسعه تماس ها و روابط با اتحادیه عرب، فیدان در تاریخ ۱۳ تا ۱۴ اکتبر ۲۰۲۳ از قاهره بازدید کرد و با احمد ابوالغیط دبیرکل اتحادیه عرب دیدار کرد. همچنین هاکان فیدان در جریان سفر ماه گذشته خود به مصر مجدداً با ابوالغیط دیدار کرد و یک ضیافت شام کاری برای سفرای کشورهای عضو اتحادیه در آنکارا ترتیب داد و چنین شد که رابطه مجدداً جوش خورد.

برخی از کارشناسان و دانشگاهیان ترکیه، در مورد روابط آتی ترکیه و اتحادیه عرب، دیدگاه‌های اغراق آمیزی دارند. به عنوان مثال، دکتر نجم الدین آجار دانشیار و رئیس گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه آرتوکلو ماردین، معتقد است که ترکیه «کانون تصمیمات دیپلماتیک کشورهای عربی» درباره فلسطین است.

او چنین استدلال می‌کند که بی‌اعتنایی عربستان سعودی و امارات متحده عربی به نسل کشی و جنایات اسراییل، باعث شده که جهان عرب به ترکیه امیدوار شود.

این اظهارات در حالی بیان شده که ترکیه، با وجود راهپیمایی‌ها و اعتراضات گسترده مردم مسلمان این کشور علیه اسراییل، هشت ماه طول کشید تا تجارت ۸ میلیارد دلاری با رژیم صهیونیستی را متوقف کند.

وقتی دیپلمات‌های سوری، سالن را ترک کردند
هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه در جریان سخنرانی خود در اجلاس وزرای امور خارجه اتحادیه عرب، به طور مفصل به مساله غزه پرداخت. فیدان خواهان انسجام و وحدت کشورهای عربی برای مقابله با تهدیدات رژیم صهیونیستی شد و اقدامات این رژیم در غزه و کرانه باختری را مصداق جنایت و نسل کشی دانست. 

در همان لحظات نخست سخنرانی هاکان فیدان، هیات دیپلمات‌های سوری به ریاست فیصل مقداد وزیر امور خارجه سوریه، سالن جلسه را ترک کرد. این اقدام آنان، اعتراضی دیپلماتیک به این واقعیت بود که هنوز هم بخش قابل توجهی از خاک سوریه در اشغال نیروهای نظامی ترکیه است.

منابع دیپلماتیک نزدیک به وزارت امور خارجه روسیه، اعلام کرده‌اند که مقامات سوریه قبلاً به شکل ضمنی، اعلام کرده‌اند که به حضور وزیر امور خارجه ترکیه در نشست قاهره اعتراضی ندارند. اما در عین حال، از منظر اصول اخلاقی و ملی، خود را ملزم می‌دانند که نشست را ترک کنند. اگر نه چنین چیزی به مثابه آن است که سوریه به اقدامات ترکیه، اعتراضی ندارد.

وزارت امور خارجه ترکیه در پاسخ به تحلیلگرانی که از دلیل بیرون رفتن مقامات سوری سوال کرده‌اند، تنها به بیان این نکته بسنده کرده که «همه اعضای هیات دیپلماتیک سوریه بیرون نرفتند و یکی از اعضای هیات سر جایش ماند و به سخنان هاکان فیدان گوش داد».

حال باید دید با بازگشت ترکیه به نشست وزرای امور خارجه اتحادیه عرب، این کشور برای تحقق موضوع عادیسازی رابطه با سوریه و ترک اشغالگرانه خاک این کشور، به شکل عینی و عملی اقدام خواهد کرد یا خیر.
انتهای پیام/