آیا واقعا قرآن را می‌فهمیم؟

به گزارش فرهنگی آباجان به نقل از ایرنا، در سال‌های اخیر، برخی از تحلیل‌گران و مفسران دینی معتقدند که مردم با قرآن کریم و مفاهیم آن چندان آشنا نیستند و این ارتباط سطحی و محدود به قرائت و تلاوت قرآن باقی مانده است. یکی از این منتقدان، محمدعلی انصاری، مفسر قرآن کریم و شارح نهج‌البلاغه است که در مصاحبه‌ای، با تاکید بر این نکته که آشنایی عموم مردم با مفاهیم عمیق قرآنی در سطح پایینی قرار دارد، بیان کرد که بسیاری از افراد حتی درک درستی از مفاهیم اساسی قرآن مانند صبر، شکر و اقامه نماز ندارند.

با این حال، بررسی‌های آماری و مشارکت مردم در طرح‌های مختلف قرآنی مانند طرح ۱۴۵۵، طرح «من قرآن را دوست دارم»، و پویش ملی «زندگی با آیه‌ها» نشان می‌دهد که مردم علاقه‌مندی گسترده‌ای به فعالیت‌های قرآنی دارند. برای مثال، طرح ۱۴۵۵ که به حفظ قرآن کریم اختصاص دارد، میلیون‌ها نفر از اقشار مختلف جامعه را به خود جذب کرده است. همچنین، طرح «من قرآن را دوست دارم» با جذب ده‌ها هزار کودک و نوجوان، نشان از تلاش موفق برای آشنایی نسل جوان با قرآن دارد. مسابقات «درس‌هایی از قرآن» نیز با استقبال گسترده‌ای روبرو شد و به عنوان فرصتی برای بررسی و فهم بهتر آموزه‌های قرآنی در سطح جامعه مطرح شد. علاوه بر این، پویش “زندگی با آیه‌ها” نیز با استقبال بیش از ۲۰ میلیون نفر مواجه شده و به عنوان یک حرکت مثبت در جامعه شناخته می‌شود.

با وجود این آمارهای مثبت، انصاری بر این باور است که این تلاش‌ها باید به عمق مفاهیم قرآن توجه بیشتری کند. او هشدار می‌دهد که اگر این طرح‌ها و پویش‌ها به مباحث آماری و سطحی محدود شود، اثرگذاری چندانی نخواهد داشت. به اعتقاد او، جامعه باید به درک واقعی و عملی از مفاهیم قرآنی برسد تا آموزه‌های قرآن کریم در زندگی روزمره و تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و اخلاقی تأثیرگذار باشد.

کم‌کاری نهادهای دینی در تبیین مفاهیم قرآن

به اعتقاد انصاری، مشکل اصلی در فهم حقایق قرآنی است. او با بیان این که “خانه از پای بست ویران است، خواجه در فکر نقش ایوان است”، اظهار داشت که جامعه به شکل دقیق با چهره حقیقی مفاهیم قرآن آشنا نشده است. او همچنین نهادهای دینی، آموزش و پرورش، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و رسانه‌های کشور را به عدم تلاش کافی در معرفی عمیق قرآن و حقایق آن متهم کرد. به نظر انصاری، معرفی قرآن در جامعه، سطحی است و این امر موجب شده تا فهم واقعی از مفاهیم قرآنی در بین مردم به درستی شکل نگیرد.

این مفسر قرآن، به اهمیت آشنایی با مفاهیم قرآن و رابطه آن با علم و عمل اشاره کرد. وی بیان کرد که آشنایی با مفاهیم قرآن به خودی خود علم محسوب می‌شود اما علم لزوماً به عمل منجر نمی‌شود. او تأکید کرد که انسان همیشه بر اساس دانسته‌های خود عمل نمی‌کند و برای عمل کردن به انگیزه نیاز دارد. این انگیزه‌ها، طبق آموزه‌های قرآن، باید از طریق تزکیه و تربیت نفوس به دست آید.

انصاری با استناد به آیه‌ای از قرآن که می‌فرماید «وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الْحِکْمَةَ »، خاطرنشان کرد که تعلیم در قرآن بدون تزکیه و تربیت مؤثر نخواهد بود. او بر این باور است که آموزش و تعلیم باید با تربیت و پرورش همراه باشد. به عقیده او، در جامعه کنونی این مفاهیم متأسفانه از یکدیگر جدا شده‌اند و به صورت منفک عمل می‌کنند. این جدایی بین آموزش و تربیت، از دیدگاه انصاری، یکی از دلایل اصلی عدم تحقق عملی آموزه‌های قرآنی در زندگی روزمره مردم است.

هم‌افزایی نهادها برای تقویت ارتباط مردم با قرآن

انصاری به منظور ارتقا و تثبیت ارتباط مردم با قرآن کریم به تشریح برنامه‌ریزی‌های عملیاتی در این زمینه پرداخت و تأکید کرد که برای تحقق این هدف، تمامی نهادهایی که می‌توانند در این راستا نقش ایفا کنند، باید به شکل مشترک، هماهنگ و یکسان عمل کنند. انصاری به دو حوزه مهم اشاره کرد که قرآن کریم نیز بر آن‌ها تأکید دارد: “یعلمهم” و “یزکیهم”.

او بیان کرد که نهادهای آموزشی و فرهنگی، از جمله آموزش و پرورش که اولین نهاد تربیتی است، باید این مسئولیت را به عهده گیرد. او همچنین به اهمیت نقش دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه و صدا و سیما که امام خمینی(ره) آن را به عنوان یک دانشگاه توصیف کرده‌اند، اشاره و تاکید کرد که همه این نهادها باید با همکاری یکدیگر، روش آموزش (متدولوژی) قرآن را بر اساس مفاهیم عمیق قرآنی تنظیم کنند.

آموزش باید بنیادین باشد و تمامی نهادهای تعلیمی و تربیتی باید با یکدیگر در این مسیر همکاری کنند تا جامعه به شکل بهتری با مفاهیم و آموزه‌های قرآن کریم آشنا شود

انصاری اعتقاد دارد که اگر این نهادها به صورت هماهنگ و با محوریت مفاهیم قرآنی به تعلیم و تربیت بپردازند، می‌توانند در ارتقای ارتباط مردم با قرآن موفق باشند. او تاکید کرد که آموزش باید بنیادین باشد و تمامی نهادهای تعلیمی و تربیتی باید با یکدیگر در این مسیر همکاری کنند تا جامعه به شکل بهتری با مفاهیم و آموزه‌های قرآن کریم آشنا شود و ارتباط خود را با آن مستحکم‌تر سازد.

فرصتی برای احیای مفاهیم فراموش شده قرآن

در ادامه، انصاری به طرح ملی پویش زندگی با آیه‌ها به عنوان یکی از تلاش‌های مثبت در جهت تقویت ارتباط با قرآن اشاره کرد. او با اشاره به تأثیرگذار بودن این پویش، بیان کرد که این پویش قطعاً مؤثر است و حرکت در این مسیر نشان‌دهنده‌ توجه به عمق مفاهیم قرآنی است. همان‌طور که گفته شده به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل، اگر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم، حتی اگر به تمام اهداف نرسیم، همین تلاش در راستای ترویج فرهنگ قرآنی ارزشمند است.

انصاری هشدار داد که اگر این پویش به مباحث آماری و سطحی محدود شود، تأثیر چندانی نخواهد داشت و تنها به کارهای سطحی و اداری بازمی‌گردد اما اگر این پویش به سمت مفاهیم عمیق قرآنی سوق داده شود، می‌تواند به تحول بزرگی در جامعه قرآنی منجر شود.

او به عنوان مثال اشاره کرد که وقتی قرآن می‌فرماید یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ، باید مفهوم وفاداری به پیمان را بررسی کنیم و اهمیت آن را درک کنیم. انصاری افزود که وفاداری به عهد و پیمان‌های خود بسیار مهم است. او تأکید کرد که وفاداری به عهد در قرآن و فهم عمیق عهد در قرآن، از کوچکترین روابط مانند رابطه بین زن و شوهر تا بزرگترین روابط مثل روابط بین حاکمیت و مردم را در بر می‌گیرد و قرآن به صحنه زندگی انسان‌ها ورود می‌کند. انصاری در نهایت بر این نکته تأکید کرد که قرآن، با هدایت به سوی راه‌های محکم‌تر و راست‌تر، باید به گونه‌ای آموزش داده شود که جنبه کاربردی آن به وضوح در زندگی جامعه نمایان شود.

چهار پله تا قله قرآن؛ ما در کدام پله ایستاده‌ایم؟

این مفسر قرآن به افرادی که به دنبال تقویت ارتباط خود با قرآن هستند، توصیه کرد که برای ارتباط بهتر با قرآن، لازم است که فرد بر نفس خود کار کند و رذایل اخلاقی را از وجود خود دور کند. کسانی که پاکیزه‌تر و متعهدتر باشند، ارتباط عمیق‌تری با قرآن خواهند داشت. به هر میزانی که انسان بر نفوس خود کار کند و از صفا و تصفیه بهتری برخوردار شود، حقایق قرآن در وجودش جای می‌گیرد و به خوبی درک می‌شود.

ابتدا باید بر روی نفس خود کار کرده و سپس مفاهیم قرآن را فرا بگیرند تا به اسرار و نهان‌خانه قرآن دست پیدا کنند و بُعد کاربردی آن را در زندگی خود مشاهده کنند

انصاری همچنین به اهمیت فراگیری مفاهیم قرآن پرداخت و افزود که دومین توصیه این است که افراد به سراغ تفسیر و مفاهیم قرآن بروند. حفظ قرآن مقدمه‌ای برای رسیدن به مفاهیم است و حفظ قرآن، پلی برای درک حقایق است. بنابراین، ابتدا باید بر روی نفس خود کار کرده و سپس مفاهیم قرآن را فرا بگیرند تا به اسرار و نهان‌خانه قرآن دست پیدا کنند و بُعد کاربردی آن را در زندگی خود مشاهده کنند.

وی در ادامه گفت که چهار مرحله اصلی در ارتباط با قرآن وجود دارد؛ نخست قرائت قرآن که به معنای خواندن است. سپس تلاوت قرآن که به معنای خواندن مسئولانه و با فهم است. بعد از آن تدبر در قرآن است که به معنای فرو رفتن در عمق مفاهیم و نکات قرآن می‌باشد و در نهایت، مرحله تحقق است که در این مرحله قرآن به طور واقعی در وجود فرد شکل می‌گیرد.

انصاری افزود که باید دید که آیا طرح ملی پویش زندگی با آیه‌ها می‌تواند افراد را به درک عمیق‌تری از قرآن نزدیک کند یا خیر. امیدواریم که طرح‌های قرآنی و برنامه‌های مشابه، با جدیت و موفقیت بیشتری اجرا شود و شاهد آثار اجتماعی مثبت آن‌ها در تقویت ارتباط افراد با مفاهیم قرآنی باشیم.