طالبان در رویای «تاپی»

هر از گاهی که مقامات افغانستان چه در دولت های گذشته و در چه در زمان حکومت سرپرست فعلی با مقامات ترکمنستان دیدار می کنند، موضوع تاپی همیشه یکی از اصلی ترین محورهای گفت و گو میان آنها بوده؛ موضوعی که دست کم تا به امروز بیشتر درحد حرف و وعده و کمتر در حد عمل و اجرا بوده است.ا

روز گذشته امیرخان متقی سرپرست وزارت امور خارجه افغانستان با خواجه عوضوف سفیر ترکمنستان مقیم کابل دیدار کرد و پروژه خط لوله گاز تاپی هم یکی از محورهای گفت و گوی آنها بود. امیرخان متقی در این دیدار بر ضرورت عملیاتی شدن طرح تاپی تاکید کرد و سفیر ترکمنستان هم آخرین اطلاعات مربوط به روند اجرای این طرح را با امیرخان متقی به اشتراک گذاشت.

متقی تاکید کرد :اجرای طرح خط لوله تاپی از اولویت‌های عمده حکومت سرپرست افغانستان است.

پروژه خط لوله تاپی که قرارداد اولیه آن در سال ۲۰۰۸ بین افغانستان، پاکستان و هند امضا شد و قرارداد این سه کشور با ترکمنستان به عنوان طرف صادر کننده گاز در سال ۲۰۱۰ بسته شد، قرار است گاز ترکمنستان را به افغانستان، پاکستان و در ادامه به هند منتقل کند. در واقع نام “تاپی” (TAPI) از حروف اول نام این چهار کشور تشکیل شده است.

افغانستان، پاکستان و هند در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی که هر سه از کشورهای به شدت نیازمند به انرژی هستند، بدون تردید عطش و انگیزه بالایی برای اجرای هر چه سریع تر این خط لوله برای تامین بخشی از نیازهای خود در زمینه انرژی دارند.

با این وجود، مسائل و موانع زیادی باعث شده است تا این پروژه بعد از ۱۶ سال، همچنان معطل و مبهم بماند و اگرچه در چند مرحله و با حضور سران یا مقامات عالی وقت این چهار کشورها، مراسم های نمادین برای آغاز اجرای این پروژه برگزار شد اما هنوز تا فرارسیدن روشن شدن شعله های گاز ترکمنستان در خانه ها و کارخانه های افغانستان، پاکستان و هند راهی طولانی و پر پیچ و خم در پیش است.

اما و اگرها و موانع و مشکلات فراوانی پیش روز این طرحِ سال ها خاک خورده قرار دارد که با توجه به شرایط کنونی افغانستان و به رسمیت شناخته نشدن حکومت آن، تنش های فراوان میان افغانستان و پاکستان و نیز اختلافات قدیمی و دیرینه میان هند و پاکستان، چشم انداز چندان روشنی پیش روی تاپی قرار ندارد.

در صورت اجرای این طرح، قرار است روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز ترکمنستان با خط لوله تاپی در اختیار افغانستان قرار گیرد و سهم هر یک از کشورهای هند و پاکستان از گاز ترانزیتی با این خط لوله نیز روزانه یک میلیارد و ۳۲۵ میلیون فوت مکعب خواهد بود.

** دشواری های پیش روی تاپی

طرح احداث خط لوله انتقال گاز ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و هند، اگرچه طرحی عظیم با ظاهری جذاب و دارای صرفه اقتصادی برای هر چهار کشور به نظر می رسد اما واقعیت های موجود در منطقه و شرایط کنونی حاکم بر کشورهایی که قرار است مسیر عبور این خط لوله و مصرف کنندگان گاز آن باشند، باعث شده تا زمینه برای اجرای این طرح عظیم گازی، چندان مناسب و مساعد نباشد.

حکومت سرپرست افغانستان (طالبان) تا کنون به رسمیت شناخته نشده و شاید همین موضوع در شرایط کنونی، اولین مانع مهم در مسیر تاپی باشد.

اختلاف های کهنه و شدید سیاسی و سرزمینی میان پاکستان و هند و همچنین تنش های جاری میان پاکستان و افغانستان بر سر مسائل امنیتی، تروریسم، پناهجویان و حتی مسائل مرزی و سرزمینی که البته مربوط به زمان حکومت طالبان در افغانستان نمی شود و سالهاست که ادامه دارد، تنها بخشی از مشکلات پیش روی طرح تاپی به شمار می رود.

طبق آخرین توافق و اعلام چهار کشور، تاپی قرار بود در سال ۲۰۱۸ تکمیل شود! هرقدر که جدول زمانی جدید برای تکمیل تاپی تعریف شود، بخشی از پیشرفت و تحقق آن بستگی به چند عامل مهم از جمله بهبود اوضاع و شرایط در افغانستان، سرد شدن آتش تنش های دیرینه و ریشه دار میان هند و پاکستان و پایان ماجرای اتهام زنی های متقابل میان اسلام آباد و کابل بستگی دارد ضمن اینکه توافق نهایی میان چهار کشور برای اجرای یک طرح اقتصادی واحد، به گونه ای که همه آنها را راضی نگه دارد، چندان کار ساده ای نیست.

علاوه بر این، اجرای این طرح بزرگ نیازمند سرمایه گذاران بزرگ خارجی است. هیچ یک از این کشورها توان سرمایه گذاری بیش از ۱۰ میلیارد دلاری لازم برای اجرای طرح را ندارند و یا نمی خواهند بیش از سهم خود، در این طرح پر ریسک، سرمایه گذاری کنند. شرایط اقتصادی افغانستان در شرایط کنونی که نیاز به توضیح چندانی ندارد. پاکستان هم گرفتار وام های سنگینی است که در سال های اخیر بطور پی در پی دریافت کرده تا خود را از بحران سخت اقتصادی دست کم برای کوتاه مدت رها کند. هندی ها حاضر نخواهند شد به تنهایی برای طرحی که قرار است چهار کشور در آن مشارکت داشته باشند، سرمایه گذاری کند .

اگرچه در گذشته برخی اخبار مبنی بر اعلام آمادگی شرکت توتال فرانسه یا برخی شرکت های ژاپنی و کره جنوبی برای سرمایه گذاری و مشارکت در احداث این طرح منتشر شده اما تا به امروز، هنوز هیچ گونه قرارداد رسمی در این زمینه امضا نشده است.

به هر روی، طرح تاپی برای ترکمنستان که اقتصاد آن بشدت به تجارت انرژی وابسته است، یک طرح حیاتی بوده و این کشور سخت در تلاش است تا به رغم وجود چالش های فراوان در مسیر عملی شدن طرح یاد شده، افغانستان، پاکستان و هند را به عنوان کشورهای تشنه انرژی، نسبت به اجرای تاپی علاقه مند سازد.

مردم افغانستان، پاکستان و هند در شرایطی سالهاست رویای تاپی را در سر می پرورانند که آسان ترین، نزدیک ترین، امن ترین و ارزان ترین دسترسی به گاز ایران به عنوان دومین ذخیره گازی بزرگ جهان را دارند و در صورت وجود اراده سیاسی از سوی دولت ها و حکومت های خود، می توانند به مراتب آسان تر و ارزن تر از تاپی، بخش قابل توجهی از نیاز خود به انرژی را از محل ذخایر عظیم انرژی ایران تامین کنند.