کتاب‌شناسی روز واقعه/ عاشورا، روایت‌ها و درایت‌ها

به گزارش خبرنگار کتاب آباجان به نقل از ایرنا، تاسوعا روز نهم ماه محرم و از روزهای مهم برای شیعیان در ارتباط با واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری قمری است. مردم این روز را متعلق به علمدار کربلا حضرت ابوالفضل العباس (ع) می‌دانند و مانند روز عاشورا بزرگ داشته و به ذکر فضائل و نوحه و عزاداری می‌پردازند.

در نهم محرم سال ۶۱ چندین رویداد رخ داده است، از جمله ورود شمر به کربلا، دستور آغاز جنگ از طرف عمر بن سعد، فرستادن امان‌نامه برای فرزندان ام البنین و مهلت خواستن امام حسین (ع) از دشمن برای خواندن نماز، تلاوت قرآن و عبادت در شب عاشورا، را می‌توان نام برد.

عاشورا، دهم ماه محرم، روز شهادت حسین بن علی(ع) و یاران فداکار و با وفای آن حضرت و روز تجدید حزن اهل بیت (ع) و شیعیان است. از این‌رو، گریه و برپاداشتن عزای سید الشهداء (ع) و خودداری از خوراک و سایر لذتها در این روز مستحب و در روایات به آن سفارش شده است. محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران قبل و بعد از اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود. محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در شهادت حضرت امام حسین(ع) است.

در این گزارش با پیشنهاد چند کتاب تلاش می‌شود اطلاعات کتاب‌دوستان درباره واقعه عاشورا افزایش پیدا کند؛ در ادامه به بررسی ۸ کتاب که می‌تواند به شناخت مخاطبان درباره واقعه عاشورا کمک کند، اشاره شده است

کتاب حقیقت عاشورا

کتاب حقیقت عاشورا عهده دار بررسی نهضت امام (ع) است: از حماسه ی آن حضرت تا کوشش او برای جلوگیری از جنگ؛ از ستم ستیزبودن امام حسین تا عقلانی بودنش و پرهیزش از افراط گرایی؛ از درس هایی که از امام حسین می توان آموخت تا عبرت هایی که از مخالفانش باید فراگرفت؛ از این که امام حسین چه می گفت، تا اینکه مخالفانش چه می گفتند؛ و عاشورا نزاع چه با چه بود.

نهضت عاشورا دو ویژگی برجسته داشت؛ نخست اینکه حماسی (ظلم ستیزانه) بود، و دوم اینکه عقلانی بود؛ یعنی همان دو ویژگی ای که عده ای در جمع آن ها توفیق نمی یابند. اما در بعد، پنج تحریف سهمگین دامنگیر آن شد: ۱. تقلیل یافتن آن به عزاداری (با غفلت از ظلم ستیزی)؛ ۲. تفسیرهای غیرعقلانی از آن؛ ۳. تفسیرهای فوق واقعی؛ ۴. تفسیرهای افراطی و خشونت آمیز و ۵. تفسیرهای عامیانه.

کتاب حقیقت عاشورا نوشته محمد اسفندیاری در قطع رقعی در ۵۰۸ صفحه توسط نشر نی در سال ۱۴۰۲ منتشر شد.

کتاب جرعه ای از جام عاشورا

دعای عرفه امام حسین علیه السلام، عرفان نظری اوست و عاشورا، عرفان عملی او. آنچه از شیدایی عبودیت و ستایش خداوند در دعای عرفه بر زبان رانده بود، در کربلا و عاشورا در منظر چشم انسان و تاریخ قرار داد، منظری فرا زمانی و فرا مکان. زیارت عاشورا در حقیقت پیوند میان دعای عرفه و عاشورا و انسان امروز است که می‌خواهد عاشورا را بشناسد و از عطر دعای عرفه که در متن زیارت عاشورا تراویده است، سرمست شود.

کتاب جرعه ای از جام عاشورا نوشته عطاءالله مهاجرانی در قطع رقعی در ۲۲۴ صفحه توسط نشر امید ایرانیان در سال ۱۳۹۹ منتشر شد.

کتاب انقلاب عاشورا

و در این کتاب به بررسی ابعاد مختلف و ریشه‌های قیام عاشورا که در حد یک انقلاب در زمانه بود، می‌پردازد. نویسنده قیام عاشورا را انقلابی می‌داند که با گذشت زمان نه تنها کمرنگ و فراموش شده بلکه گستره آن در حال عالمگیر شدن است. او در این کتاب به قیام عاشورا به مثابه یک انقلاب عظیم نگریسته و ریشه‌ها و ابعاد و دلایل وقوع آن را تشریح کرده است.

کتاب انقلاب عاشورا نوشته عطاءالله مهاجرانی در قطع رقعی در ۲۲۸ صفحه توسط نشر امید ایرانیان در سال ۱۳۹۷ منتشر شد.

کتاب عاشورا و رهایی

کتاب «عاشورا و رهایی» با نگاهی تحلیلی به واقعه عاشورا و قیام امام حسین (ع) نوشته شده است. نویسنده در مقدمه خود بر این اثر با بیان اینکه عاشورا بالاترین مرتبت اخلاق و هنرورزی است، تاکید داشته که هنرورزی امام حسین (ع) در اخلاق کریمانه و محسنانه و عمل عزیزانه و ایثار جان و نشان گرفته از بالاترین حد فعلیت نفس یعنی فعل شدن و رسیدن به مقامی سرشار از جود و وجود است. عماد افروغ همچنین در این کتاب عاشورا را به مثابه اثر هنری متعالی به لحاظ ماهوی و هستی شناسی معرفی کرده و می‌نویسد عاشورا یک حقیقت وجودی زیباست و با جوهر عالم و لایه‌های رمزآلود آن گره خورده است.

وی بر همین مبناست که هدف از نوشتن این کتاب را فهم عاشورا و ویژگی‌های آن و نیز آشنایی با زمینه‌های بروز و در کنار آن مقایسه زمینه و زمانه فعلی ما دانسته است و بررسی دوباره زمینه‌های شکل‌گیری انقلاب اسلامی به تاسی از حادثه عاشورا و عبرت گیری از این اتفاق برای رفتارها و قول‌های امروزی‌مان معرفی می‌کند و می‌نویسد: سوال اصلی این است که بر اسلام چه گذشت که حاصلش حکومت یزید شد؟ روزی که پیامبر (ص) مبعوث شد کسی تصور می‌کرد که مسلمانان سر از حکومت یزید درآورند؟ آیا مشکل فقط انحراف در حکومت، منفک از بدنه جامعه و قدرت مدنی بود و امامت نیز تنها دلالت بر حکومت و خلافت دارد؟

افروغ کتاب خود را در چهار گفتار با عنوان «امکان تحلیل‌های دینی و فرادینی از عاشورا ویژگی‌های آن»، «عزت عاشورایی»، «وجه قیامی عاشورا» و «اخلاق و سیاست متعالیه و تجلی عاشورایی آن» تنطیم کرده است که غالب آن سخنرانی‌هایی بوده که وی در دهه ۹۰ ایراد و پس از ویرایش و تنطیم در این کتاب گردآوری کرده است.

این اثر از منظر توان علمی نهاده شده در تهیه متن آن و توجه به تحلیل‌های تازه و به روز و در عین حال مبتنی بر ساختار اجتماعی ایران معاصر و توجه دقیق به ساختار سیاسی و اجتماعی جهان اسلام در زمان واقعه عاشورا و نیز توجه مولف به مخاطب عام و فهم و گیرایی عامه مردم از این تحلیل و سخنرانی در زمان ایراد، اثری در خور اعتنا و قابل توجه برای علاقه‌مندان به مباحث نظری و نیز مخاطبان آثار و افکار عماد افروغ به شمار می‌رود.

کتاب عاشورا و رهایی نوشته عماد افروغ در قطع رقعی در ۷۲ صفحه در توسط انتشارات در سال ۱۴۰۱ به چاپ دوم رسید.

کتاب عقلانیت شیعی و نهضت عاشورا

کتاب عقلانیت شیعی و نهضت عاشورا قصد دارد به بازخوانی عقلانیت شیعی باتوجه به تحولات شرایط فکری روزگار کنونی بپردازد و تصویر و تفسیری نو از مولفه های عقلانیت شیعی را در شرایط کنونی معرفی کند. همچنین، در این کتاب قصد شده است تا پیوند نظری و عملی آموزه عاشورا با عقلانیت شیعی نشان داده شود.

علاوه بر بخش مقدماتی کتاب با عنوان سرآغاز سخن، کل این اثر به ۷ فصل تقسیم شده است که دارای عناوین زیر هستند:

فصل ۱: مولفه های عقلانیت شیعی،

فصل ۲: اوصاف ذاتی و عرضی امامان،

فصل ۳: عقلانیت نهضت اصلاحی امام حسین (ع)،

فصل ۴: سیره عقلانی ائمه معصومین در پاسداشت نهضت عاشورا،

فصل ۵: اهداف نهضت عاشورا و رسالت عقلانی ما،

فصل ۶: تحریفات عاشورا و رسالت عقلانی و دینی ما

فصل ۷: عقلانیت شیعی و جستجوی معنای زندگی.

در بخش سرآغاز سخن، فلسفه تالیف این اثر و ویژگی های فصول آن چنین بیان شده است:

به نظر میرسد در مواجهه با این پرسش مهم که چگونه ادیان الهی و مکتبهای بشری در تمهید معنای عقلانی زندگی بشری، دارای نقش موثری هستند؟ یکی از پاسخهای مهم و درعینحال قابل توجه، از آن تفسیر شیعی از اسلام است. یعنی اسلامی شیعی یا برداشت شیعی از اسلام، از جمله فهمهای اصیل از آموزههای اسلامی است که قادر است معنایی عقلانی و کارآمد از زندگی را برای شیعه مسلمان تدارک بیند. مبنای این ادعا، مجهز بودن اسلام شیعی به مولفههای مهم معنای عقلانی از زندگی است؛ یعنی آموزههایی چون: نگرش خداباوری، آخرت باوری، نبوت و امامت در امر هدایتگری و سعادت معنوی بشر، در مجموع، دارای قابلیت تفسیر عقلانی و معنادار از زندگی بشر مسلمان هستند. به همین دلیل، میتوان مدعی شد که آموزههای اصیل اسلامی، نه تنها عقلانی بوده و دارای عقلانیت لازم خود هستند، بلکه واجد کارآیی لازم برای معنادهی به زندگی انسان مسلمان و تامین سعادت حقیقی او در این جهان و حیات اخروی میباشند.

کتاب عقلانیت شیعی و نهضت عاشورا نوشته قدرت الله قربانی در قطع رقعی در ۳۰۰ صفحه در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات ریسمان منتشر شد.

کتاب امام حسین (ع) و عاشورائیان

کتاب امام حسین علیه السلام و عاشورائیان از یک پیشگفتار و سیزده فصل تشکیل یافته است. یازده فصل کتاب، قیام، شهادت و سوگواری ( حضرت حسین -ع، مسلم ب عقیل سفیر شهید، مقام حضرت ابوالفضل -ع و شجاعت و خطابه حضرت زینب دختر حضرت علی -ع ) در کوفه را بررسی می کند.

خلاصه مطالب کتاب، به مناسبت ماه محرم و صفر، در مجلات، سالنامه ها و جرائد سراسری انتشار یافته و کامل نوشتارها، به تقاضای بسیاری از خوانندگان بزرگوار، اکنون بدین صورت در اختیار شما قرار می گیرد.

این که در فصل ۱۲ و ۱۳ کتاب، بحث ولادت و رحلت ( پیامبر-ص ) آمده، بدین خاطر است که وقتی خواننده به مناسبت آخر ماه صفر، وضع رحلت رسول گرامی اسلام را مطالعه می کند، بتواند از ولادت آن حضرت و مطالب مربوط به آن نیز، استفاده نماید و…

کتاب امام حسین علیه السلام و عاشورائیان نوشته احمد صادقی اردستانی در قطع رقعی در ۳۴۴ صفحه توسط انتشارات علم در سال ۱۳۸۶ برای بار دوم منتشر شد.

کتاب درایت و روایت

کتاب «درایت و روایت یا عقل و نقل در هدف‌نگاری قیام عاشورا» به تاریخ عاشورا و منابعی که در این خصوص وجود دارد، پرداخته است. این کتاب اضلاع دینی، اجتماعی، سیاسی و اخلاقی واقعه بزرگ عاشورا را مورد بررسی قرار داده و دلایل ماندگاری و قوت تاریخی این حادثه عظیم را از منظر محققین متعدد بیان کرده است. از جمله اجزای مهمی که مورد تبیین و استنتاج عقلی قرار گرفته، عوامل زمینه‌ساز واقعه عاشورا، محافظه‌کاری علمای دین برای بیان حقیقت، شهادت‌طلبی و اقسام آن است. اسماعیل عامری با قلمی استوار و شیوا، به خاستگاه و اهداف عاشورا پرداخته است.

کتاب درایت و روایت نوشته اسماعیل عامری در قطع وزیری در ۶۳۸ صفحه توسط انتشارات صحیفه خرد، در سال ۱۴۰۲ برای دومین بار تجدید چاپ شد.

کتاب در طلب عیش مدام

مطالعه حوادث تاریخی، از جمله واقعه عاشورا، می‌تواند از نوع نقلی و توصیفی باشد یا از نوع عقلی و تحلیلی. هدف این کتاب آن است که از طریق «بازاندیشی و تحلیل درس‌های عاشورا برای روزگار ما»، به رمز و راز نوعی از زندگی دست یابد که حسین برای ما می‌خواهد؛ و این است همان زندگی پاک، شیرین و جاودانی که بشر همواره در جست‌وجوی آن بوده و هست. «در طلب عیش مدام» حاوی ۱۲ گفتار تحلیلی و کاربردی در حوزه عاشورا پژوهی است تا در زندگی امروز و فردا به کار آید.

کتاب در طلب عیش مدام نوشته محسن اسماعیلی در قطع رقعی در ۲۷۸ صفحه توشط نشر فرهنگ اسلامی در سال ۱۴۰۲ برای دومین بار تجدید چاپ شد.

کتاب کوفه

کتاب کوفه از پیدایش تا عاشورا که به همت مرکز تحقیقات حج از سوی موسسه فرهنگی هنری مشعر وابسته به حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت منتشر و روانه بازار نشر شده، نه به سبک تاریخی و رعایت ترتیب زمانی حوادث، بلکه به شیوه موضوعی، شهر کوفه را به عنوان موضوع مطالعه خود برگزیده است. این نوشتار که در ۸ فصل تنظیم شده، مقطع زمانی ۴۴ ساله یعنی از سال ۱۷ هجری قمری (سال تأسیس کوفه) تا سال ۶۱ هجری قمری (سال قیام عاشورا) را به عنوان قلمرو زمانی خود انتخاب کرده و در مجموع جوانب مختلف جغرافیایی، عمرانی، اجتماعی، اقتصادی،‌ فرهنگی، نظامی و قضایی را مدنظر خود قرار داده و حتی از آداب و رسوم مردمان این شهر در این مقطع زمانی غافل نمانده است. جغرافیای طبیعی کوفه، شهرسازی و معماری کوفه، مردم‌ شناسی و روان‌شناسی مردم کوفه، وضعیت اقتصادی کوفه، مسائل فرهنگی و تعلیم و تربیت، آداب و رسوم، نوع تغذیه و نظام قضایی و انتظامی، مجموعه فصل‌ های این کتاب را تشکیل می‌ دهد که هر فصل به صورت مجزا مباحث مختلفی را مورد بررسی قرار داده است.

باور نگارنده آن است که تحلیل عمیق و شناخت دقیق زندگانی ائمه معصوم علیهم‌ السلام به ویژه در بعد تاریخی بدون شناخت بسترهای مختلف امکان‌ پذیر نیست و از این‌ رو معتقد به تجدید نظر کلی در همه نوشته‌ های فاقد این‌ گونه مطالعات است؛ افزون بر این‌ که گسترش این نوع مطالعات افق‌ های جدیدی را پیش چشم پژوهشگر می‌ گشاید که افزون بر تازگی، واقع‌ گراتر است و بر نقاط مبهم تاریخ و تاریخی که نقل‌ ها از گزارش آن ناتوانند، پرتو می‌ افکند. شاید بتوان گفت که از مهم‌ ترین مطالعات جدید که در این نوشته از آنها استفاده شده است، پرداختن به مباحث تمدنی همچون علوم، ادبیات، تشکیلات معماری و شهرسازی و استفاده از حفاری‌ های باستان‌ شناسان غربی و عربی است که برای ترسیم وضعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کوفه انجام داده‌ اند و نتایج این مطالعات در قسمت‌ های مختلف این تحقیق، همراه با نقشه‌ ها و تصاویر، ارائه شده است.

کتاب کوفه اثر نعمت الله صفری فروشانی در قطع وزیری در ۶۲۰ صفحه در سال ۱۳۹۱ توسط انتشارات مشعر منتشر شد.