نگاهی به شعر عاشورایی شاعران چهارمحال و بختیاری

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، شعری که رویکرد دینی دارد و متاثر از آموزه‌های اسلامی باشد در قلمرو شعر آیینی قرار می‌گیرد.شعر مذهبی یا شعر آیینی که در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی بیشتر به آن پرداخته شده است از گذشته در ادبیات این مرز و بوم حضور داشته و همچنان این حضور امتداد دارد و مهمترین بخش از آن به لحاظ موضوع و محتوا به عاشورا و مرثیه‌سرایی امام حسین(ع) و شهدای دشت کربلا اختصاص دارد.

چهارمحال و بختیاری نیز از جمله استان‌هایی است که در این حوزه حرف‌های زیادی برای گرفتن دارد و برخی شاعران آیینی این استان از سرآمدان کشور به شمار می‌روند و بزرگترین و مهمترین منظومه‌های حماسی و عرفانی مرتبط با موضوع عاشورا از سوی این شاعران سروده شده است.

مروری بر تاریخچه شعر آیینی در استان

رییس گروه فرهنگی رسانه‌ای اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری به تاریخچه شعر آیینی در این استان اشاره کرد و گفت: قدیمی‌ترین شاعر استان که در آثار خود به موضوع عاشورا پرداخته است، میرزا محمد مقبل قهفرخی است که در قرن ۹ هجری قمری می‌زیست و یکی از ظرفیت‌های مهم استان در شعر عاشورایی به شمار می‌آید.

مهدی طهماسبی با تاکید بر اینکه بن‌مایه و پایه و اساس ادبیات مکتوب چهارمحال و بختیاری، شعر آیینی و عاشورایی است افزود: پس از میرزا محمد مقبل قهفرخی تا دوره صفویه به سبب محدودیت آثار تاریخی که در اختیار داریم شاعران توانمند و مشهوری را در حوزه شعر آیینی در استان نمی‌توان نام برد اما در دوره صفویه شاعران بیشتری در استان در این حوزه فعال بود و آثار مهمی از خود بر جای گذاشتند.

وی تصریح کرد: میرزا محمد صادق سالک قهفرخی، ملا حسین دهکردی و ملازلفعلی متخلص به “مجرم” تعدادی از شاعران فعال در استان بودند که در این دوره به شعر عاشورایی پرداختند و در اواخر دوره صفویه شاعری به نام میرزای قهفرخی کهن‌ترین منظومه کامل شعر استان در حوزه شعر آیینی خود را به خود اختصاص داده است.

این کارشناس ادبیات فارسی به معرفی کتاب “چهارباغ” از میرزای قهفرخی پرداخت و گفت: این کتاب در یک‌هزار و ۴۴ بیت در وزن بحر متقارب سروده شده و میرزای قهفرخی در این منظومه بر اساس منابع و مستندات تاریخی به بیان گوشه‌هایی از حماسه کربلا و از سوی دیگر به خروج و قیام مختار در کوفه و قصاص قاتلان سید و سالار شهیدان می‌پردازد.

طهماسبی با اشاره به تداوم جریان شعر آیینی در استان از دوره صفویه به افشاریه اظهار داشت: مولانا میرزا محمدعلی فرخی بروجنی از شاعران پرآوازه این دوران است که در اثری به عنوان “هنرنامه” در وزن بحر تقارب با سرودن ۱۶ هزار بیت به بیان حماسی واقعه خونین کربلا و شهادت حضرت سیدالشهدا(ع) می‌پردازد.

وی یادآور شد: فرخی بروجنی کتاب خود را در سن ۷۰ سالگی از زمان خلافت امام علی(ع) آغاز می‌کند و پس از به نظم کشیدن واقعه عاشورا به خروج و خوانخواهی مختار می‌پردازد.

رییس گروه فرهنگی رسانه‌ای اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: پس از فرخی بروجنی، میرزا عبدالوهاب قطره سامانی از بزرگ‌ترین قصیده‌سرایان استان و کشور را در دوره قاجاریه داریم که به شعر آیینی پرداخته است.

میرزا احمد ملال دزکی؛ پیشگام نگاه عرفانی در ادبیات عاشورایی

این کارشناس حوزه شعر و ادبیات در ادامه به اثرگذاری میرزا احمد ملال دزکی در شعر عاشورایی و آیینی اشاره کرد و گفت: دیوان اشعار این شاعر توانمند سرشار از سوگ‌سروده‌ها و مرثیه‌های جانسوز و زیبایی است که عمق ارادت و دلباختگی‌اش را به آستان ملکوتی حضرت سیدالشهدا به خوبی نمایش می‌گذارد.

طهماسبی ادامه داد: حدود ۷۰ درصد از دیوان اشعار ملال را مرثیه‌های و غم‌نامه‌های وی تشکیل می‌دهد و یکی از ویژگی‌های مرثیه‌های مرحوم ملال داشتن نگاه عرفانی و استفاده از ظرفیت مطالب و رویکردهای عرفانی برای اندیشه‌های عاشورایی و حوادث جانسوز روز دهم و نهضت خونین حسینی است، ترکیب‌بندهای ملال نگاهی نو را به مخاطب اشعار عاشورایی عرضه می‌دارد، نگاهی که پیشگامی او را در ارائه نگاه عرفانی به عاشورا تایید می‌کند.

گنجینه‌الاسرار عمان سامانی ؛ بی‌نظیرترین اشعار آیینی کشور

وی اوج شکوفایی شعر آیینی استان را در کتاب گنجینه‌الاسرار عمان سامانی عنوان کرد و گفت: گنجینه‌الاسرار بزرگترین منظومه عرفانی در رثای واقعه کربلا است.

رییس گروه فرهنگی رسانه‌ای اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری افزود: میرزا نورالله عمان سامانی ملقب به تاج‌الشعرا از شعرای به نام نیمه دوم سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم است که کتاب “گنجینه‌الاسرار” را به سبک، شیوه و وزن زبده‌الاسرار صفی ساخته و به یقین می‌توان این کتاب را از شاهکارهای ادبی شیعی به شمار آورد.

طهماسبی تصریح کرد: در این مثنوی ماندگار با برداشت‌های ناب عرفانی از جریان عاشورای حسینی، از حُر، حضرت عباس(ع)، حضرت قاسم(ع)، حضرت علی اکبر(ع) و دیگر وقایع عاشورا سخن به میان آمده است.

وی به مراثیه‌ها و سوگ‌سروده‌های میرزا محمد امینی دفتری بروجنی نیز اشاره کرد و گفت: این شاعر نام‌آشنا در حوزه نوحه‌ و مراثی سروده شده در رابطه با قیام عاشورا در جایگاه پیشرو و پیشگام قرار دارد و نوحه‌های وی در داخل و خارج از مرزهای کشور هنوز به صورت زنده خوانده می‌شود.

طهماسبی بیان داشت: از دفتری بروجنی ۸۰ نوحه مهم به یادگار مانده و یکی از منابع مجالس عزاداری سید و سالار شهیدان است.

وی افزود: میرزا حبیب دستان بنی، نیسان سامانی، آیت‌الله میر صفی‌الدین متخلص به سید ذاکر، میرزا اختری بروجنی، شیخ محمد روشن‌‎دل، محمد شمس، طبیان سامانی، اردشیری لردگانی و ملاعبدالجلیل خاشع زانیانی از دیگر شاعران آیینی استان به شمار می‌روند و آثار مهمی در این حوزه عرضه داشته‌اند.

رییس گروه فرهنگی رسانه‌ای اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری با بیان اینکه مجموعه کاملی از اشعار و آثار آیینی در استان در اختیار نداریم، اظهار داشت: تاکنون در این خصوص کوتاهی صورت گرفته و ما امروز مجموعه کاملی از آثار آیینی شاعران استان را در دسترس نداریم با این وجود در تلاش هستیم تا در شهرستان‌ها اشعاری که به صورت پراکنده در حوزه شعر آیینی وجود دارد از گذشته تاکنون وجود داشته را شناسایی و جمع‌آوری کنیم.

دهه ۷۰ و ۸۰ دوران اوج شعر آیینی استان در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی

یک دکترای ادبیات فارسی و مسوول انجمن ادبی حوزه هنری چهارمحال و بختیاری نیز در ارزیابی خود از روند تداوم شعر آیینی در استان در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی گفت: با توجه به پیشینه خوب شعر آیینی در استان، در سال‌های بعد از انقلاب اسلامی نیز شعر آیینی مورد توجه شاعران و ادیبان استان قرار گرفت و آثار متعددی در این خصوص منتشر شده است.

وحید برزگر قهفرخی افزود: دوران اوج شعر آیینی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی مربوط به دهه‌های ۷۰ و ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ است است و جشنواره‌هایی نظیر سوگواره “بر شانه‌های نی” و سوگواره “خون و خورشید” ماحصل فعالیت شاعران آیینی استان در آن سال‌هاست.

وی تصریح کرد: سوگواره “بر شانه‌های نی” چهار دوره در استان برگزار شد و به تازگی اشعار این سوگواره را جمع‌آوری و قرار است در ماه‌های محرم و صفر امسال به صورت کتاب گردآوری و منتشر شود.

وی با بیان اینکه در سال‌های اخیر پرداختن به شعر آیینی کمی کم‌رنگ شده و سوگواره و جشنواره مشخصی در این رابطه برگزار نشده است، اظهار داشت: شاعران توانمندی در استان وجود دارد اما در سال‌های پس از انقلاب اسلامی شاعری که به طور مشخص و تمام‌وقت نظیر عمان سامانی به شعر آیینی و عاشورایی پرداخته باشد کمتر داریم و می‌توان در این خصوص به شاعرانی نظیر غضنفر برزگر، مرحوم مرید محمدی و علی‌رحم شایان اشاره کرد.

این کارشناس شعر و ادب فارسی یادآور شد: با این وجود بیشتر شاعران استان دست‌کم یک شعر آیینی و عاشورایی در بین آثار خود دارند و شعر آیینی در استان همچنان زنده و پویا است.

در ادامه شعری با عنوان برگریز گلشن پیغمبر سروده همایون علیدوستی از شاعران استان را می‌خوانید:

غنچه را دیدم علی‌اصغرم آمد به یاد

لاله پرپر شد علی‌اکبرم آمد به یاد

باغ را دیدم که شد آمال طوفان خزان

برگریز گلشن پیغمبرم آمد به یاد

بوسه می‌زد بلبلی برگ شقایق را سحر

زینب و نعش حسین بی‌سرم آمد به یاد

سرو را دیدم ز پای افتاده با زخم تبر

قاسم و باران تیر و خنجرم آمد به یاد

باد را دیدم که با خود برگ گل را می برد

بر سر نی پاره پاره حنجرم آمد به یاد

با نوای نی گذر کردم به دشت نینوا

داغ هفتاد و دو یاس پرپرم آمد به یاد

در غروبی سرخ خورشید آسمان را می گداخت

خیمه‌ها و آتش و خاکسترم آمد به یاد

کربلا را دیدم و جوش عطش در ظهر خون

عید قربان و منی و مشعرم آمد به یاد

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، جامعه فرهنگ و هنر استان چهارمحال و بختیاری در حدود ۲ هزار نفر است که بخش زیادی از آن را شاعران و ادیبان تشکیل می‌دهند.