همستر کامبت و نقض حقوق کودکان

ما در عصری هستیم که سرعت پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های دیجیتالی بسیار و بسیار بالاست. هر چقدر زمان می‌گذرد و جلوتر می‌رویم فناوری‌های دیجیتال بیشتری خودنمایی کرده و جنبه‌های زندگی بشری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تعاملات دیجیتالی به یک عنصر جدایی ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده و تکنولوژی‌های جدید روز به روز در حال دگرگون ساختن سبک زندگی گذشته و خلق مفاهیم جدید هستند.

کودکان امروز زمان زیادی را برای فعالیت‌های آموزشی، تفریحی و سرگرمی در اینترنت و محیط دیجیتال سپری می‌کنند و در معرض انواع خطرات و تهدیدات نیز قرار می‌گیرند. در این فضا، موضوع حمایت از حقوق کودکان در عصر دیجیتالیسم، مساله‌ مهمی است که باید از سوی دولت‌ها و سایر نهادهای دولتی و مدنی و سایر متولیان امور کودکان مورد حمایت ویژه قرار گیرد. حقوق کودک، یکی از مهمترین مصادیق حقوق بشر است، زیرا اگر کودکان از مراقبت و حقوق کافی برخوردار نباشند؛ نمی‌توانند در سایه این حقوق از سلامت روحی و جسمی برخوردار شده و حضوری مفید در جامعه بشری داشته باشند.

اگر کودکان از مراقبت و حقوق کافی برخوردار نباشند؛ نمی‌توانند در سایه این حقوق از سلامت روحی و جسمی برخوردار شده و حضوری مفید در جامعه بشری داشته باشند

در سال‌های اخیر همه‌ ابعاد زندگی افراد بشر، با وجود پیشرفت‌های سریع و شگفت‌انگیز تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات موسوم به عصر انقلاب دیجیتالیسم بسیار تحت تأثیر قرار گرفته است. زندگی کودکان نیز به دنبال این پیشرفت‌ها دچار دگرگونی‌های بی‌سابقه‌ای شده و سرگرمی‌های دیجیتال نقش مهمی در آن یافته است، که نمی‌توان از آن چشم پوشید. لازم به یادآوری است که منظور از کودک در این نوشتار به استناد اکثر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به سن ۱۸ سالگی نرسیده است.

این روزها تب و تاب بازی همستر در جامعه ما بسیار داغ شده و تبلیغات گسترده‌ای درباره بازی همستر کامبت در بستر فضای مجازی صورت گرفته و این امر بنا به دلایلی، نوعی دغدغه و نگرانی عمومی جامعه را، ایجاد کرده است. از یک طرف، ظرفیت‌های قانونی موجود به اندازه کافی پاسخگوی نیازمندی‌های عموم جامعه در بستر فضای مجازی نبوده و بالتبع، ابهامات در امکان اعمال ضمانت‌اجرای قانونی بر استفاده از خدمات ارائه شده در بستر پیام‌رسان‌ها یا شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات مصادیق مجازی متنوع در این بسترها افزون شده است و از طرف دیگر، قوای اجرایی با محدودیت مواجه شده اند.

آشنایی اندک یا عدم آشنایی با زبان برنامه‌نویسی، کدهای رمزنگاری شده نرم‌افزارها یا ناکافی بودن دانش و آگاهی عمومی نسبت به منبع انتشار این مصادیق مجازی، زمینه‌ساز دغدغه‌مندی متولیان امور جامعه و صیانت‌کنندگان حقوق شهروندی از منظر حفظ و صیانت از حقوق عامه بوده است.

هرچند تاکنون پیشنهادات و راهکارهای مختلفی، چون «کنترل ابزارمحور»، «کنترل داده‌پرداز»، «مسدودسازی یا محدودسازی فضای سایبری»، «بومی‌گرایی در انتخاب مصداق مجازی»، «نظارت بر ارائه‌کننده خدمات پایه کاربردی» و … برای برون رفت از این دغدغه‌مندی‌ها ارائه شده و تلاش‌های زیادی در مصوبه‌گذاری و تدوین سازوکارهای نظارتی و کنترلی صورت گرفته است؛ از جمله تأسیس «شورای عالی فضای مجازی» و یا تشکیل «کارگروه (کمیته) تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» یا تصویب قانون جرایم رایانه‌ای و آیین دادرسی مربوط به آن، لیکن شواهد موجود نشان می‌دهد که تاکنون راهبرد منسجم و سیاست جامعی برای چگونگی واکنش نسبت به بستر فضای مجازی و رخدادهای پیرامونی آن، اتخاذ نشده است.

به دلیل تحریم‌ها دسترسی به کیف پول برای کاربران ایرانی با محدودیت مواجه است

سازوکار این بازی‌بات زنجیره بلوکی تک‌نفره، این است که با ضربه زدن ساده بر روی نمایشگر دستگاه (Tap per earn)، وارد کردن کد مورس و دیلی کمبو، سکه‌های مجازی HMSTR برای فرد که احتمال تبدیل شدن به ایردراپ و نهایتا پول واقعی دارد، حاصل می‌شود. توکن این بازی‌بات در حال حاضر، باید به بستر بلاک چین TON پیوند داده شود و هنوز بر روی بستر بلاک چین TON ارائه نشده است؛ اما وعده داده شده است که به زودی این امکان نیز فراهم خواهد شد.

هرچند اضافه شدن «کد مورس» یا (Morse Code) و «کارت‌های دیلی کمبو» به قابلیت‌های این بازی‌بات، امکان دریافت روزانه یک میلیون و پنج میلیون سکه را فراهم کرده است؛ اما اساسا به دلیل تحریم‌های ایالات متحده آمریکا دسترسی به کیف پول برای کاربران ایرانی با محدودیت و ممنوعیت مواجه است و کاربران لازم است هر سه ساعت یک بار، وارد بازی شده و سکه‌های خود را پمپ کنند که این خود وقت و انرژی زیادی را از کاربران می‌گیرد و اعتیاد به بازی با آن، علاوه بر دور شدن از محیط اجتماع و خانواده به خصوص کودکان به عنوان اسیب پذیرترین اقشار جامعه، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی زیادی را در پی خواهد داشت.

اعتیاد به بازی با همستر، علاوه بر دور شدن از محیط اجتماع و خانواده به خصوص کودکان به عنوان آسیب پذیرترین اقشار جامعه، آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی زیادی را در پی خواهد داشت

دسترسی‌های سه گانه همستر، فیلترشکن‌ها و بات‌های کد مورس ظرفیت حملات هکری به افراد و تبدیل هر کاربر به یک بزه دیده را فراهم می‌کند. چالش دیگر همستر و نات کوین برای سلامت افراد به علت روش استخراج است، زیرا بر اساس ضربات مکرر انگشت روی صفحه گوشی، سکه‌هایی عرضه می‌شود که البته هنوز فهرست نشده و صرفا وعده است.

سرانجام مهمترین نکته آن است که دفتر مرکزی پیام‌رسان تلگرام و دیتابیس این شرکت در کشور امارات متحده عربی واقع شده است و نه در اروپا، و از این رو قواعد اتحادیه اروپا بویژه GDPR و DSA بر این شرکت حاکم نیست؛ به همین دلیل از منظر امنیت سایبری و جبران خسارت کاربران از حمایت‌های قانونی بهره‌مند نیستند که چنین وضعیتی صرفا برای سودجویان مناسب است.

روشن است که کودکان انسان‌های آسیب‌پذیری هستند و به مراقبت و حمایت برای گذر از دوره‌ کودکی نیازمندند و ایفای حقوق آنان بر سلامت و مصونیت در برابر خطرات بسیار مهم است. در کنار آسیب‌پذیری کودکان به دلیل وضعیت سنی، قرار گرفتن در عصر انقلاب دیجیتالیسم و مواجه شدن با خطرات مجازی و توسعه‌ سریع فضای سایبری و سیل مهارناپذیر ارتباطات و اطلاعات و دسترسی کودکانِ دنیای معاصر به اینترنت و تکنولوژی، ضرورت صیانت و حمایت از حقوق کودکان را توسط خانواده‌ها، نهادهای دولتی و مدنی بیش از پیش روشن می‌کند. در نتیجه نباید از خطرات این محیط در نقض یا سو استفاده از حقوق کودکان غافل بود و باید سعی کرد در محیط دیجیتال به حقوق کودکان احترام گذاشت و از آنها حمایت کرد. حضور پررنگ کودکان در عصر پدیدهای دیجیتالی و دسترسی به جریان عظیم اطلاعات و ارتباطات دارای کارکردهای مثبت و منفی بسیاری است. بخشی از تهدیدات و خطرات احتمالی که همچنان کودکان در محیط دیجیتال با آن مواجه هستند عبارتند از:

نقض حریم خصوصی:

کودکان در اینترنت بخش قابل توجهی از اطلاعات شخصی خود را در محیط‌هایی چون اتاق‌های گفت‌وگو در شبکه‌های اجتماعی، سایت‌های بازی آنلاین و موارد مشابه افشا می‌کنند که جمع‌آوری غیرقانونی آن‌ها تهدیدی جدی برای حریم خصوصی آنها به شمار می‌آید و می‌تواند زمینه‌ساز سرقت اطلاعات و پیامدهای منفی آن باشد.

وابستگی شدید به بازی‌های آنلاین:

بازی‌های کامپیوتری و آنلاین سوغات تکنولوژی و مدرنیته هستند که کودکان و نوجوانان در سراسر جهان بخشی از اوقات خود را به درگیر شدن با آنها می‌گذرانند. اغلب این بازی‌ها دارای صحنه‌های خشن و مهیج هستند و تداوم بازی با آنها کودک و نوجوان را به خود وابسته می‌کنند. با آماری که از کودکان و نوجوانان به دست آمده درصد قابل توجهی از آنان به نوعی اعتیاد یعنی اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری دچار شده‌اند.

تهدیدات ناشی از حضور در محیط دیجیتال:

امروزه کودکان از شبکه‌های اجتماعی برای آشنایی با همسالان خود و آزمودن چگونگی ارتباط با دیگران استفاده می‌کنند. بی‌تردید فراگیر بودن تکنولوژی‌های مربوط به فضای مجازی، محدود کردن دسترسی کودکان و نوجوانان را به امری ناممکن تبدیل می‌کند. سرگردانی و گردش‌های بی‌هدف در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به ارتباطات ناسالم و بعضاً خطرناک برای کودکان شود و این در حالی است که ارتباطات در شبکه‌های اجتماعی در شکل‌دهی هویت کودکان بسیار اثرگذار است. تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در نوع تفکر آنهاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد، راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده باز می‌شود.

سرگردانی و گردش‌های بی‌هدف در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به ارتباطات ناسالم و بعضاً خطرناک برای کودکان شود

در آخر می‌توان گفت؛ محیط دیجیتال (اینترنت) یکی از چالش‌های بزرگ حقوق بین الملل کودکان در عصر حاضر است. انسان به واسطه هیپنوتیزم عصر تکنولوژی از فروغی که جوهره‌ وجودی اوست، دور شده است اما نباید فراموش کرد که تکنولوژی بیشتر از آنکه ذاتاً فناورانه باشد ماهیتی اخلاقی، فرهنگی و انسانی دارد، و فناوری به خودی خود بد نیست بلکه نحوه استفاده از آن بسیار مهم است، فناوری عالی است، اما اگر تحت کنترل ما باشد. موضوع حمایت از حقوق کودکان در عصر دیجیتال، مسئله‌ای مهم و درخور توجه است که باید از سوی دولت‌ها و سایر نهادهای دولتی و مدنی مورد حمایت ویژه قرار گیرد.

در همین راستا کمیته حقوق کودک سازمان ملل متحد نظریه تفسیری شماره (۲۵) مصوب ۲۰۲۱ را با عنوان حقوق کودکان در محیط دیجیتال منتشر کرد و به تعیین مفاهیم و چارچوب‌ها در این زمینه پرداخته است. در کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱۹۸۹ میلادی، چهار اصل عمومی مهم، که عبارت از اصل عدم تبعیض (ماده‌ی ۲)، اصل رعایت مصالح عالیه کودکان (ماده ۳)، اصل حق بر حیات، رشد و بقا (ماده ۶)، و اصل حق بر شنیده شدن (ماده ۱۲) است، شناسایی شده و تمامی حقوق مندرج در کنوانسیون حول این چهار اصل عمومی در گردش است.

در نظریه تفسیری شماره ۲۵ نیز، در تمامی حقوق کودکان، چهار اصل یادشده مدنظر قرار گرفته است که باید به‌صورت ویژه مورد تفقد قرار گیرد. اصول چهارگانه کنوانسیون حقوق کودک، یعنی مواد ۲، ۳، ۶ و ۱۲ راهبردهایی هستند که اعمال دیگر مواد کنوانسیون حقوق کودک در حوزه دنیای دیجیتال باید در پرتوی آن‌ها صورت پذیرد. هدف کمیته حقوق کودک از این تفسیر عمومی، ارائه راهبرد برای تقنین و سیاست‌گذاری در زمینه‌ تحقق تعهدات دولت‌ها در چارچوب کنوانسیون حقوق کودک و پروتکل‌های اختیاری آن در پرتوی فرصت‌ها، مخاطرات و چالش‌های دنیای دیجیتال بود.

به بیان بهتر، امروز با این تفسیر عمومی این کمیته، حقوق کودک نه تنها در محیط آفلاین، بلکه در محیط دیجیتال و برخط (آنلاین) نیز تضمین می‌شود. با توجه به گزارش جدید یونیسف درباره چشم انداز حقوق کودکان درسال ۲۰۲۳ میلادی بهره‌گیری از رهنمودهای کمیته حقوق کودک، به عنوان نهاد تخصصی حقوق کودکان در سطح جامعه‌ بین المللی، می‌تواند در تضمین حقوق این دسته از اعضای خانواده بشری بسیار کارا و راهگشا باشد. کودکی رویا نیست و حق با کودکان است، یادمان باشد که آینده را انسان‌هایی می‌سازند که «امروز» کودک‌اند، کودکان ما «امروز» نیاز دارند که خوب زندگی کنند و به حقوق‌شان احترام گذاشته شود. صیانت از مصالح عالیه کودکان، مهمترین مبنای حقوق کودک و ابدیت‌بخشیدن به حقِ دارا بودن از حق برای کودکان از مهمترین اهدافِ خاص نظام حقوق بین‌الملل کودکان در عصر دیجیتال است.