لالجین، شهر هزار رنگ و لعاب+فیلم

به گزارش آباجان به نقل از ایرنا، امروز ۲۱ خرداد ماه مصادف با دهم ژوئن به عنوان روز جهانی صنایع دستی نام گذاری شده است، صنعتی که معرف فرهنگ،هنر و تاریخ اقوام و جوامع مختلف بشری بوده و ضمن اینکه به کمک رونق اقتصاد و اشتغال کشورها نیز آمده شتافته است.

اهمیت صنایع دستی آنچنان بالاست که شورای جهانی آن در یونسکو تشکیل شده و حدود ۱۰۰ کشور تاکنون به عضویت آن درآمده اند.

در کشور ما صنایع دستی از قدمت و تنوع بالایی برخوردار است و بدون شک باید دست ساخته های سفالی را به عنوان مشهور ترین صنایع دستی ایران نام برد که شهر لالجین همدان یکی از خاستگاه های مهم این هنر و قطب اصلی تولید این محصولات است.

از دیرباز کوزه‌گری و سفالگری یکی از هنرهای مردمان دیار هگمتانه بوده است، به موزه هگمتانه که سر بزنید انواع کوزه، بشقاب، لیوان و دیگر محصولات سفالگری دیده می شود که از زیر خاک همین شهر پیدا شده است.

میراثی که از بیش از سه هزار سال پیش و از زمان مادها نسل به نسل و دست به دست به مردمان دیار هگمتانه انتقال یافته است، سفالی که حالا در کنار نماد فرهنگ این نقطه از ایران کهن، به عنوان یک صنعت مطرح است و اقتصاد شهر لالجین و اطرافش بر آن استوار است.

در سراسر ایران حرف از سفال که می شود نام لالجین به ذهن می رسد؛ شهری که در اردیبهشت ۱۳۹۵ نامش به عنوان شهر جهانی سفال در دفتر سازمان جهانی صنایع دستی ثبت شد.

اینجا در لالجین کیمیاگری شغل اصلی مردمانش است، هنرمندان این شهر جهانی، با جادوی آب و آتش، خاک را به هنر کیمیا می کنند، خاکی که لابه لای انگشتان پر مهرشان به تندیسی از هنر تبدیل شده و در گوشه‌ای از خانه هنردوستان جای می‌گیرد.

لالجین عنوان شهر جهانی سفال و پایتخت سفال ایران را به شایستگی به دوش می‌کشد؛ مردم لالجین با سرانگشتان هنر، خاک و آب را در هم می‌آمیزند و با کیمیاگری، جلوه‌هایی زیبا می‌آفرینند که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

لالجین عنوان شهر جهانی سفال و پایتخت سفال ایران را به شایستگی به دوش می‌کشد؛ مردم لالجین با سرانگشتان هنر، خاک و آب را در هم می‌آمیزند و با کیمیاگری، جلوه‌هایی زیبا می‌آفرینند که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند.

هشت سال پیش بود که برکت خاک همدان بر سر صنعت سفالگری پاشیده شد و شاهکار مردمان لالجین بر سکوی نخست جهان ایستاد تا برند «شهر جهانی» را بر سفالینه‌های این دیار هنرخیز نقش بزند.

از آن روز رنگ و لعاب سفال لالجین استاندارد و عاری از سرب شد و آوازه دست سازه‌های لالجین در سراسر جهان پیچید و به یاری مراکز فناور و دانش بنیان تولید سفال، همپای فناوری شد.

لالجین یکی از شناخته‌شده‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهرستان بهار بوده که هنر ارزشمند سفالگری آن با نقش و نگارهای لاجوردی و آبی فیروزه‌ای سفال‌های میناکاری شده آن نگاه هر بیننده‌ای را خیره به خود می‌کند آنقدر که اگر ساعت‌ها در تک تک کارگاه‌های سفالگری این شهر چرخی بزنی و این همه زیبایی را با شوق و لذت بنگری خسته نخواهی شد.

مراکز متعدد عرضه و فروش سفال در لالجین موجب شده تا گردشگرانی که برای دیدن از همدان و به ویژه “غار علیصدر” به این استان سفر می کنند در مسیر خود از این شهر نیز دیدن کنند تا سفالینه‌های فیروزه ای را به عنوان سوغاتی از دیار هگمتانه به شهر و دیار خود برده و یادگاری از این سفر به همراه داشته باشند.

لالجین با یک هزار و ۲۰۰ کارگاه سفالگری فعال توانسته بیش از پنج هزار زن و مرد سفالگر این شهر را پاگیر خود کند و به جرات می‌توان گفت کیمیای آب و خاک و آتش نگذاشته هیچ جوانی در این دیار بیکار بماند

فعالیت بیش از یک هزار و ۲۰۰ کارگاه سفال در لالجین

به گفته معاون صنایع دستی، میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان، لالجین با یک هزار و ۲۰۰ کارگاه سفالگری فعال توانسته بیش از پنج هزار زن و مرد سفالگر این شهر را پاگیر خود کند.

به جرات می‌توان گفت کیمیای آب و خاک و آتش نگذاشته هیچ جوانی در این دیار بیکار بماند و حتی روزانه بین یک هزار و ۵۰۰ تا ۲ هزار نفر نیز از مناطق اطراف برای کار به این شهر می‌روند.

پیشینه سفالگری در لالجین بر اساس مستندات موجود به ۷۰۰ تا هزار سال پیش می‌رسد و این نقطه یکی از مراکز عمده ساخت سفال در ایران و جهان محسوب می‌شود به‌طوری‌که عنوان پایتخت سفال ایران را یدک می‌کشد.

سفالینه‌های ساخت لالجین با تنوع بسیار زیاد صدها نوع ظروف تزئینی و مصرفی را شامل می‌شود که مواد اولیه آن‌ها از خاک رس مخصوصی که تنها در این منطقه وجود دارد، تهیه می‌شود.

بر اساس آخرین آمار حدود ۳۰۰ فروشگاه بزرگ و کوچک عرضه مستقیم سفال در شهر لالجین فعال است که تولیدات هنرمندان این شهر را به فروش می‌رسانند.

آمار نشان می‌دهد در میراث فرهنگی همدان بیشترین حجم سفال کشور در لالجین تولید می‌شود و افتخار بالاترین حجم صادرات این محصول نیز متعلق به همین شهر کوچک است.

در سال‌های اخیر صادرات این محصول رونق چشمگیری داشته و رتبه نخست صادرات صنایع دستی استان همدان را به خود اختصاص داده است.

با این وجود سفالگران شهر جهانی لالجین با مشکلات و چالش‌هایی همچون کمبود مواد اولیه و محدود بودن نمایشگاه های عرضه سفال مواجه هستند، با این حال مشکلات پیش روی هنرمندان سفالگر لالجینی مانعی برای تلاش آنها در جهت صادرات محصولات خود و ارزآوری به کشور نشده است.

ارزآوری ۳۸ میلیون و ۷۳۰ هزار دلاری صنایع دستی همدان از محل صادرات غیررسمی

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی همدان گفت: صادرات غیر رسمی و چمدانی صنایع دستی استان که بیشتر آنرا سفال تشکیل می داد، از مبادی استان‌های مرزی در سال گذشته ۳۸ میلیون و ۷۳۰ هزار دلار ارزآوری به همراه داشت.

محمدرضا خلجی در گفت و گو با خبرنگار آباجان به نقل از ایرنا اظهار کرد: بیشتر صادرات صنایع دستی همدان به کشورهای خارجی در رشته‌هایی همچون سفال و سرامیک و منبت و معرق چوب، بوده است.

بیش از ۳۲ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار از میزان ارزآوری استان همدان مربوط به صادرات سفال و سرامیک به کشور عراق و بخشی از صادرات نیز به کشورهای آذربایجان، عراق و ترکیه بوده است.

وی به بیشتر محصولات صادر شده اشاره کرد و ادامه داد: بیش از ۳۲ میلیون و ۶۰۰ هزار دلار از میزان ارزآوری استان همدان مربوط به صادرات سفال و سرامیک به کشور عراق و بخشی از صادرات نیز به کشورهای آذربایجان، عراق و ترکیه بوده است.

معاون صنایع‌دستی اداره‌کل میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌ دستی همدان با بیان اینکه میزان ۵۰۰ هزار دلار از ارزآوری صنایع دستی استان نیز از محل نمایشگاه های خارجی بوده است،افزود: در سال گذشته ۲ نمایشگاه در ایتالیا و یک نمایشگاه در ایروان ارمنستان برپا شد.

خلجی، بیشتر مشتریان صنایع دستی همدان را از کشورهای عراق، آذربایجان، ترکیه و هلند اعلام و اظهار کرد: در این مدت صادرات کارهای هنری به عراق و سایر محصولات صنایع‌دستی نیز به این کشور و ترکیه، آذربایجان و هلند چشم گیر بوده است.

سفال هنوز یک کالای دکوری به شمار می رود

یکی از تولیدکنندگان تحصیل کرده و با تجربه سفالگری می‌گوید: خرید و تهیه مواد اولیه یکی از مشکلات اصلی سفالگران در شرایط کنونی است.

نعمت‌الله مژده‌ای اظهار کرد: تولیدکنندگان باید در ابتدای خرید مواد اولیه، وجه را به صورت نقدی پرداخت کنند اما در زمان فروش، باید اجناس را به نسیه بفروشند، چرا که در این حوزه مشتری نقدی وجود ندارد.

وی اظهار کرد: هم اینکه تهیه مواد اولیه کمی سخت شده است و همچون گذشته این مواد به سهولت تامین نمی‌شود و این موضوع سفالگران کار سفالگری را سخت می‌کند.

مژده‌ای با اشاره به اینکه سرمایه زیادی در ویترین مغازه‌ها و فروشگاه‌های سفال، بدون مشتری خاک می‌خورد، خاطرنشان کرد: سفال هنوز یک کالای دکوری محسوب می‌شود و مانند گذشته ها وجود آن از نظر مردم در خانه ها ضروری به نظر نمی رسد، در حالی که قدیم مردم به دلیل هزینه بالای ظروف چینی و مسی بیشتر از سفال استفاده می کردند.

واردات سرامیک و دودی که به چشم سفالگران لالجینی می رود

وی بابیان اینکه صادرات سفال به دلیل نوسانات دلار رونقی ندارد، گفت: وقتی دلار ارزان می‌شود کشورهای مقصد هجوم می‌آورند و اجناس را خریداری می‌کنند و از طرفی جنس کمیاب و گران می‌شود.

این تولیدکننده ۶۰ ساله که مدرک کارشناسی سفال و سرامیک دارد، می‌گوید: انتظار داریم مسوولان همیشه پابه کار هنرمندان صنایع دستی از جمله سفالگران باشند تا مشکلات اساسی ریشه‌یابی کنند.

وی با اشاره به اینکه باید در نحوه ساز و کار صادرات این محصول تدبیری اندیشیده شود، اضافه کرد: کارشناسان خبره و زبده در این زمینه به مشکلات سفال کاران واقف باشند و رسیدگی کنند، و راهکارهایی برای گره گشایی از مشکلات در دستور کار قرار گیرد.

مژده‌ای بیان کرد: واردات سرامیک از چین به دلیل ارزان‌تر و زیباتر بودن جای سرامیک لالجین را می‌گیرد و به کار ما سفالگران ضرر می‌زند.

وی اظهار کرد: با این وجود بعضی معتقدند که سرامیک هنر دست است و ارزش بیشتری دارد و این هنر مشتری های خاص خود را دارد و باید به آن ارزش و بهای بیشتر داده شود.

دانش بنیان کردن هنر سفال، یک ضرورت

مدیر مرکز خدمات تخصصی سفال جهاد دانشگاهی همدان نیز گفت: سفالگری به عنوان یک هنر و صنعت هنری به صورت سنتی در شهر لالجین گسترش یافته و با توجه به این موضوع، یک سری مشکلات و معضلات در این حوزه ایجاد شده است.

محمد سلیمی با اشاره به اینکه دانش بنیان کردن این صنعت مستلزم نهادینه کردن و به روز رسانی روش‌های سنتی است، افزود: در بخش آموزش، به دلیل اینکه شاغلان از سطح تحصیلات دانشگاهی برخوردار نیستند، پروژه استاد شاگردی غیر علمی و انتقال دانش سخت است.

وی ادامه داد: به عنوان مثال استادی که ۵۰ سال در این حرفه تجربه آموزی کرده است به راحتی و به سرعت تجربیات خود را در اختیار دیگران قرار نمی‌دهد.

سلیمی بیان کرد: در بخش پژوهش، مراکز پژوهشی و تحقیقاتی گسترده، پیشرفته و علمی در حوزه سفال و سرامیک لالجین وجود ندارد و جای خالی آن احساس می شود.

وی اضافه کرد: هزار و ۵۰۰ کارگاه سفالگری، ۱۰ هزار نفر نیروی شاغل بومی و پنج هزار نفر نیروی غیر بومی در حوزه سفال لالجین فعال هستند و با این همه ظرفیت، هنوز مرکز تحقیقاتی منسجمی وجود ندارد.

مدیر مرکز خدمات تخصصی سفال جهاد دانشگاهی تاکید کرد: ۲۰ ارگان و نهاد دولتی به طور مستقیم و غیر مستقیم با این هنر و صنعت سروکار دارند که باید به حمایت از هنرمندان و صنعتگران این رشته بپردازند.

وی با اشاره به اینکه باید زمینه استفاده مخاطبان این هنر صنعت از تسهیلات آموزشی فراهم شود، بیان کرد: در بخش نیروی انسانی مشکلات وجود دارد؛ چراکه تعداد دانش‌آموختگان رشته سفالگری نسبت به تعداد کارگاه‌های تولید سفال اندک است.

سلیمی بیان کرد: در بخش تعامل بین کارگاه‌ها، چون این هنر صنعت سنتی بنا نهاده شده کارگاه‌ها با همدیگر ارتباط سالم و خوبی ندارند و همه به چشم رقیب به یکدیگر نگاه می‌کنند و تلاش می‌کنند ساز و کار کارگاه خود را به دیگران آموزش ندهد.

وی افزود: در حوزه زیرساخت نیز، فضای کاری کوچک است و تولید کنندگان نمی توانند زمین و فضای بزرگتری برای کارگاه‌ها تهیه کنند.

کپی برداری و کیفیت پایین بلای جان سفال لالجین

مدیر مرکز خدمات تخصصی سفال جهاد دانشگاهی همدان گفت: محصولاتی که به بازار راه می‌یابد به سرعت کپی برداری و با کیفیت پایین عرضه می‌شود و طراحان اصلی متضرر می‌شوند و این مساله در مجموع به ضرر این هنر و صنعت تمام شده است.

وی تعصب به شیوه‌های قدیمی تولید را یکی دیگر از مشکلات این حوزه برشمرد و افزود: تامین گل شکل دهی پختن متاسفانه شیوه های قدیمی دنبال می‌شود و بازدهی و بهره وری کم را به دنبال دارد.

سلیمی اظهار کرد: کشور چین و ترکیه رقیب اصلی ما در منطقه هستند به صورت دانش بنیان محصولات سفارا تولید می کنند.

به منظور توسعه صنعت و هنر سفال لالجین و رقابت با کشورهای منطقه باید شناسنامه دار کردن محصولات تولیدی هنرمندان در دستور کار قرار گیرد

ضرورت شناسنامه دار محصولات سفال لالجین

وی با بیان اینکه برخی از محصولات برای داشتن بازار فروش، به نام چین در بازار عرضه می‌شود،تاکید کرد: به منظور توسعه این صنعت و رقابت با کشورهای منطقه باید شناسنامه دار کردن محصولات در دستور کار قرار گیرد.

حالا که لالجین با شتاب زیاد در اوج ترقی و توسعه است و حیاط هر خانه بوی خاک سفال می‌دهد باید مسیر برای رشد این صنعت هنری هموار شود تا تولید کنندگان سفال با قوت به کار خود ادامه دهند.

در کنار رونق سنتی این محصول، جهش صنعتی آن نیز باید به ثمر بنشیند و به فکر این بود تا سفال با پیشینه‌ای دیرین به دنبال حفظ و ارتقاء این لقب ارزشمند جهانی برای فرزندان لالجین باشد.

رهاورد:

با توجه به اینکه لالجین و استان همدان قطب نخست تولید سفال در کشور به شمار می رود، ضروری است کارگروهی به شکل دائمی با محوریت اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی این استان تشکیل شده و به شکل مستمر مسایل و مشکلات این هنر و صنعت را پیگیری کند.

در نظر گرفتن بخشی از منابع بانکی برای اختصاص به این هنر و صنعت ارزآور و یافتن راهکارهایی به منظور انتقال فناوری و دانش بنیان کردن آن در جهت حفظ و احیا و توسعه این هنر دستی نیز ضروری است که باید با مشارکت دستگاه های مسوول و متولی نظیر میراث فرهنگی، جهاد دانشگاهی و دانشگاه ها و کارگاه های بزرگ تولید سفال دنبال و پیگیری شود.

برندسازی و شناسنامه دار کردن محصولات نیز در این رهگذر باید به عنوان یک سیاست راهبردی برای سفال لالجین دنبال و پیاده سازی شود.